Депутат Народного Собрания РД Гамидулах Магомедов разъясняет
Версия для слабовидящих

Новости

Депутат Народного Собрания РД Гамидулах Магомедов разъясняет

В 28 номере республиканской газеты «Лезги газет» вышла статья Мердали Жалилова «Ученый-депутат разъясняет» («Алимди-депутатди баян гузва»). В публикации депутат Народного Собрания Республики Дагестан, директор Дагестанского НИИ педагогики Гамидулах Магомедов затрагивает вопросы приграничного сотрудничества между Дагестаном и Азербайджаном, в рамках которого решаются проблемы культурно-языкового обустройства национальных диаспор, живущих в двух республиках.

12-13-майдиз чи къунши Азербайжан Республикада Дагъустан Республикадин йикъар кьиле фейидан гьакъиндай материалар чи газетдиз акъатнай. А вакъиадихъ кьетIен метлеб хьайидакай хейлин раханай. Кьилинди а кар хьана хьи, а йикъарин серенжемрин сергьятра аваз, чи кьве республикадинни лап вини дережадин руководителри инлай кьулухъни санал кIвалахунин, сада-садаз экономикадинни яшайишдин, культурадинни образованидин, кьве патан халкьаризни бинедилай хас тир, агъзур йисара санал виликди тухуз хьайи къени къуншивилин, амадагвилин, стхавилин алакъаяр ва адетар хуьн, мадни гегьеншарун ва мягькемарун лазим тирвилин гьакъиндай хейлин икьраррал къулар чIугуна, цIийи-цIийи теклифар вилик эцигна.
Чахъ гьакъикъатдани тарихда арадал атай ва чпихъ инлай кьулухъни чун хуьн ва виликди фин патал кьетIен метлебдин мумкинвилер авайди санал веревирдна.
И ва са жерге маса месэлайрай суьгьбет авун патал чун и йикъара тIвар-ван авай алим, Дагъустандин педагогикадин илимдинни ахтармишунрин институтдин директор, Халкьдин Собранидин депутат Гьамидуллагь Исмаилович Мегьамедовахъ галаз гуьруьшмиш хьана. Ингье ада вуч лагьанатIа.
— Куь рикIел аламатIа, республикадин регьбер Рамазан Абдулатипов кьиле авай еке десте-дипломатар, депутатар, карчияр, искусстводин деятелар Азербайжан Республикадин гзаф шегьерра ва районра хьана. Ана кьиле фейи вири мярекатри кьве патазни неинки чпи чеб къалурдай, чпин фикирар сада-садаз лугьудай, гьакI хейлин лап важиблу ва гьакьван хийирлу хилерай махсус къарарар, икьрарар кутIундай мумкинвални гана. Кар анал ала хьи, асирра чун санал алай, са чил, са ватан хьиз, саки гьа сад хьтин кьисметар, адетар, культураяр авай халкьар яз виликди фейибур я.
1990-йисарилай инихъ, СССР хьтин государство чукIуруникди, чи картайрал цIийи гьукуматар, сергьятар пайда хьана. Идахъ галаз сад хьиз, тарихдин алакъаярни кьатI хьана. Лезгияр, аварар, цIахурар, азербайжанвияр кьве-кьве, гьадалайни гзаф уьлквейрик акатна. И карди чи халкьар садрани вилив хуьн тавур четинвилера турди, журналистар яз, квезни хъсандиз чида.
Са шакни алачиз. Зун са чи халкьдикай ва чи газетдикай рахазва. “Лезги газет” (виликан “Коммунист”) тек са КцIара 500 касди (хизанди) къачузвай. Чун аниз, жуван кIвализ хьиз, командировкайриз фидайди тир…
— Гьайиф хьи, чи халкьдин векилривай гила хайи чIал, культура, литература, лап хъсан адетар хуьдай мумкинвилер къакъатзава. А патани и патани. Месела, азербайжанвийривай а пата хьиз, чи патани чпин чIал, литература, культура виликди тухуз жезвайди туш. Лезгийривайни ана гьа месэлаяр гьялиз жезвач. За и йикъара “Лезги газетдай” лезги чIал хуьнин месэлайрай журналист М.Ибрагьимова кхьенвай “ЦIийикIа туькIуьрунар герек яни?” макъала кIелзава. Са халкьдиз кьве жуьредин чIалар арадал гъидай рахунарзава. Амма икI жедайди туш. Чахъ, лезгийрихъ, вирибуруз сад тир умуми литературадин чIалан бинеяр, илим, чIалан халисан устадар арадал атанвайди гьисаба кьуна кIанда. Вирида (и патани, а патани) сад хьиз, литературадин чIал хуьз, ам виликди тухуз алахъунар авуна кIанзавайди я.
Месела, гьа Къуба пата чIехи хьанвай Байрам Салимов, Расим Гьажи, Забит Ризванов, Лезги Нямет хьтин устадрини хайи лезги чIалан михьивал, Эминанни Саидан, СтIал Сулейманан, Нуредин Шерифован ва масабурун хазинадиз вафалувал къалурнава. Гила чи чIала ревизия тухуз, адаз керки ягъиз алахъуни хийир гудач.
Ша чун Бакуда кьиле фейи гуьруьшрал, ана кьабулай икьраррал хквен. ТIвар кьуна лугьуз жедай, чи халкьарин алакъайриз къуллугъдай ва виликди тухудай гьихьтин икьрарар кутIунна, рахунар хьана?
— Сад лагьайди, Азербайжандин мулкарал яшамиш жезвай чи ватандашриз, абуру РД-да авай кьилин ва юкьван пешекарвилин учебный заведенийра чирвилер къачудайвал, квотаяр чара ийидайди хиве кьунва. Дугъриданни, куьне фикир це, а патан школайра аялриз (лезгийриз-лезги, аварриз-авар, цIахурриз-цIахур) чпин хайи чIалар чирун патал я пешекарар авач, я герек учебникар. Абур гьина гьазурда? Гьелбетда, чахъ ава а мумкинвал. Чи вузра, колледжра гьазурда, чи институтра абуруз герек учебникар, программаяр, пособияр гьазуриз жеда. И крар алай вахтунда, гьам чи республикадин гьукуматди, Россиядин Федерациядин руководстводин разивални аваз, гъиле кьунва. Заз чиз, ихьтин кIвалах Азербайжан патани ийизва. Гьанани рабочий дестеяр гьазурнава, программайрал кIвалахзава. Лезги, авар ва цIахур чIаларал Азербайжандин школайра кIелзавай аялриз учебникар гьазурун патал чна авторрин десте тешкилнава. Абурун арада Дагъустандани, Азербайжандани вирибуруз машгьур, халкьдал, чIалал, Ватандал гьакьван рикI алай зарияр ва публицистар тир Седакъет Керимовани Муьзеффер Меликмедов ава. Акьалтзавай несилриз Ватандин тарих, география, халкьарин чIалар, адетар, культураяр чир тавуртIа, чавай гзаф квахьда.
Куьне фикирзавайвал, чи кьве республикадин арада санлай чи культураяр виликди тухудай сад тир шартIар жеда?..
— Шак алачиз. За а гуьруьшра Рамазан Гьажимурадович Абдулатипова лагьай гафар рикIел хкизва: “Дагъустандин руководство вузриз гьахьдайла чи ватандашриз вири жуьредин куьмекар гуз, гьакIни милли чIаларал газетарни журналар акъудунин кIвалах пайгардик кутунин кардани куьмекар ийиз гьазур я…” И гафарал за мадни алава хъийида: вири и крар авун патал государствойрин дережада махсус законар кьабулна кIанзава: Бакудини, Москвадини.
Ихьтин кардиз къуват гун патал, кьиле РД-дин Халкьдин Собранидин Председатель аваз чи парламентарияр (депутатар) Азербайжан Республикадин Милли Межлисдиз фена. Ана кьве патанни парламентрин спикерри Дагъустан Республикадин (Россиядин Федерациядин) Халкьдин Собраниди ва Азербайжан Республикадин Милли Межлисди санал кIвалахунин гьакъиндай икьрардал къулар чIугуна.
Им лагьай чIал я хьи, винидихъ раханвай хьтин кьве патазни талукь законар кьабулун патал чи парламентри санал кIвалахда. И кардиз Москвадини (РФ-дин Госдумади) разивал ганва.
Куьрелди, хъсан гафар, хиве кьунар крариз элкъведа. Чи халкьарин арада авай дуствилин, хъсан къуншивилин алакъаяр мадни мягькемардай мумкинвилер арадал къведа.
— Зун инанмиш я, арадал къведа. Ина ихтилат неинки са культура, литература, чIалар хуьникай физва. ГьакI экономикадин, яшайишдин, туризмдин ва икI мадни маса хилерин алакъаярни виликди тухуникай физвайди чир хьун лазим я.
Зи рикIел Азербайжандин парламентдин Председатель Октай Асадова лагьай гафарни хквезва: “Россиядинни Азербайжандин арада авай дуствилин “муьгъ” Дагъустандай яна тухванвайди я”.
Им фикир желбдай къейд я. Дагъустан чIехи Россиядин къакъудиз тежедай пай я. Иниз килигна гьар гьихьтин алакъаяр Азербайжандини Россияди тайинариз хьайитIани, сифте нубатда ихтилат Дагъустандихъ галаз авай алакъайрикай физвайди я.
Гьамидуллагь Исмаилович, лезгияр, Дагъустандин амай халкьарни неинки са Азербайжанда, гьакI Украинада, Къазахстанда, Россиядин Федерациядин гзаф регионриз чкIанва. Гьанра авай чи ватандашри хайи чIалар, литератураяр, культураяр хуьн лазим тушни? Абуруз гьикI куьмекда?
— Хъсан суал я. Хейлин чкайра чи халкьдин векилри чпин махсус тешкилатар арадал гъанва. ЧIалар, культураяр, адетар хуьн патал хейлин крар ийизва. Абурузни методикадин, ктабрин, газетринни журналрин патахъай куьмекар гана кIанзава. Абур патални чавай махсус пособияр гьазуриз жеда.
Амма гьукумат а кардин терефдар хьун, тайин такьатар чара авун, авай чапханаяр, газетарни журналар хьайитIани хуьн ва абур вирибурувай къачуз, кIелиз жеривал авун лазим я. Са Интернетдал крар вегьена жедач. Ана илимдивай хейлин яргъа авай ивирар раижзава. Ида хийирдилай зиян пара гун мумкин я. Куьрелди, уьлквейрин алакъайриз талукь месэлаяр регионризни талукьбур я.
ЧIал, адетар хуьн патал Санкт-Петербургда, Москвада, Волгоградда, Къазахстандин — Актау шегьерда, Украинадин Харьков шегьерда чи ватандашри тешкилнавай кIвалахар тебрикуниз лайихлу я. Гьабурулай чешне къачуна кIанда…
Мердали Жалилов


Количество показов: 1549
19.07.2016

Возврат к списку


Поделиться в: