Как решаются проблемы родного языка в Сулейман-Стальском районе
«ШАРВИЛИДИН ГУЬМБЕТ» ФОНДУНИН КЪАЮМВИЛИН СОВЕТДИН СОВЕЩАНИДАЛ
Алай аямда лезги ч1ал чирунин, хуьнин, дуьз ишлемишунин ва вилик тухунин дережа хкажунин гьакъиндай «Шарвилидин гуьмбет» фондунин векилрин иштираквал аваз 2017-йисан 18-февралдиз кьиле фейи совещанидал адан иштиракчияр тир И.М. Яралиева, Н.М. Абдулмуталибова, М.Б. Бабаханова, Д.А. Асланова, С.В. Велиева ва масабуру гайи теклифар дуьзбур яз къалурнава ва абур кардик кутун патал лазим серенжемар кьабулна к1анзавайди къейд авуна.
Агъадихъ чна анал къабулай кьарар куь фикирдиз гъизва:
- Дагъустандин гьукуматдин ч1аларикай сад тир лезги ч1алан эгьмият артухарун патал лезгияр яшамиш жезвай вири чкайра, иллаки райондин сергьятда, анжах лезгидалди рахан, вири мярекатар лезги ч1алалди тухун,
адав гьамиша къадирлудаказ эгеч1ун.
- Лезги ч1алалди тухузвай вири мярекатар пландик кутун.
- Дидед ч1ал мефт1еда гьатун патал, сифте нубатда, хизанда хуьз, рахаз гат1унун. И месэлада дидейрин, дишегьлийрин везифаяр кьет1ен чкадал хьун лазим тирди тестикьарун (гьамиша).
- Дидед ч1ал чирунин к1валах аялрин бахчайра давамарун ва тухузвай вири мярекатар лезги ч1алал тухуз чалишмиш хьун. Бахчайрин заведишрихъ галаз михьи дидед ч1алал рахуниз талукьарнавай семинарар тухун.
Аялрин бахчайра ч1ал чирунин ва хуьнин гьакъиндай лезги ч1алан махсус программаяр туьк1уьрун ва абурал агакьарун.
- Ч1ал ва меденият дуьзгуьнвилелди вилик тухун, тарихдин рекьяй ктабар акъудун патал «Шарвилидин гуьмбет» фондунин къаюмвилик кваз Ст1ал Сулейманан район ч1алан макан яз тешкилун.
- Лезгияр хьайи чкайра археологидин к1валахар тухун патал Санкт-Петербургдин археологидин институтдихъ галаз алакъаяр дуьзмишун.
- Лезгийрин милли парталар хъсан цваз жедай карханаяр жагьурун ва абурухъ галаз алакьадин к1валах тешкилун.
- Лезги кьуьлинин музей-к1вал туьк1уьрун фикирда кьан ва мукьвал вахтара кьилиз акъудун.
- Дидед ч1ал хуьнин женгина дидейрин, дишегьлийрин везифай- рин, абуру кьазвай чкадин гьакъиндай мярекатар тухун, месэла: «Дидед ч1ал хуьн патал дидейрин чка» семинар-совещание кардик кутун.
- Дидед ч1ал чирунин рекье депутатрин чка кьет1енди тирди фикирда кьуна, абур санал к1ват1ин ва и месэладал абур желб ийин
- Аялрин яратмишунардай к1валин дараматда хореграфидин кружокдин к1валахда ери артухарун.
- Аялривай михьи лезги ч1алал рахун ч1ехибуру, диде-бубайри, муаллимри истемишун, абурун бейнида лезги ч1ал чир тахьун - им абуруз гузвай гележегдин фу ат1ун я лагьай кар тирди агакьарун, дидед ч1алал рахун
адетдиз элкъуьрун.
- Чи райондин мектебар патал дидед ч1алан гьикьван ктабар герек ят1а, тайинарун ва а ктабар, учебникар акъудун патал серенжебар кьабулун.
- Лезги алимрихъ, муаллимрихъ ва яратмишзавай инсанрихъ галаз урус гафариз эвез ийидай, гафарганра гьалт тийизвай, гафар жагьурун патал к1валах тешкилун.
- Хуьрерин Советрин администрацийриз, образованидин управленидиз, школьникриз чи райондин тарихдин чкаяр ва т1варар чирун ва а чкайрин т1варар к1ват1ун тапшурмишун. Районда топонимиядин словарь гьазурун
фикирда кьан.
- Районда физвай мярекатар кьиле тухун патал ширин, везинлу ва гужлу сес авай, халкьди ашкъиллувилелди кьабулдай гада ва руш жагьурун.
- Мукьвал-мукьвал ч1алан ва медениятдин гьакъиндай аялрин, жаванрин, муаллимрин ва маса пешекаррин арада конкурсар ва акъажунар кьиле тухун. Гъалиб хьайибуруз, руьгь хкажун патал, жуьреба -жуьре пишкешар
тайинарун, абур амайбуруз чешне яз къалурун.
- Етим Эминан, Ст1ал Сулейманан ва чи маса классикрин шиирар чир хьун еке дамахдин кар яз кьун.
- Лезгияр яшамиш жезвай районра ва хуьрера куьчейрин, карханайрин, рекьерин т1варар, гьукуматдин идарайрин табличкаяр лезги ч1алални хьун.
- Мехъерар тухузвай тегьердиз фикир гун. Вири лезги мехъерар дидед ч1алал тухун мажбур ийин. Рахазвайбурун мецел Муьшк1уьрви Гьажи Давудан, Ярагъ Мегьамедан, Ст1ал Сулейманан, Етим Эминан, Алкьвадарви
Гьасан Эфендидин ва масабурун хъсан келимаяр хьун истемишун.
- Пкавулриз кьилди эверун ва мехъерар тухун патал сборник- сценарий гьазурун фикирда кьун.
- «Куьредин хабарар» газетдин чинра, чкадин телевиденидай ва райондин сайтра тестикьарнавай чи халкьдин календарда авай вакъиаяр къалурун.
- Хуьрерин Советрин администрацийра, культурадин маканра, школайра абуруз талукьарнавай мярекатар тухун.
- Лезгийрин тарихдихъ галаз алакъа авай чкайрихъ игьтиятлувилелди гелкъуьн, гьанрай передачаяр гьазурун ва халкьдал агакьарун.
- Ватанпересвилин гьиссер чи халкьдихъ авайди, ивидик квайди къейд авун ва «Лезги газет» ва «Куьредин хабарар» газетрин тиражар артухарун.
- Чкадин телевиденидай ахлакьдин, руьгьдин кинояр ва тамашаяр къалурун, шит ва чи халкьдиз кутуг тавур манияр ва кьуьлер къадагъа авун.
- Чпи райондин тарихда хийирлу ва дерин гел тунвай инсанар раиж ийин ва чешне яз къалурун.
- Лезги ч1алал рахун тавун айиб кар тирди гьар са лезгидин бейнида тунин к!валах гьамиша тухун.
Данные предложения вошли в резолюцию конференции, которая будет направлена в соответствующие структуры Республики Дагестан.