30 июлдиз Ахцегьа — Шарвилидин гъвечIи ватанда — лезгийрин игитвилин эпосдин 17-сувар кьиле тухвана. Талукь тир лозунгралдини плакатралди безетмишнавай къадим шегьердиз гьеле виликамаз кьуд патахъай, гьатта Азербайжандай, Туьркиядай, Къазахстандай, Германиядайни кваз ватанперес ватанэгьлиярни мугьманар — Шарвилидин невеяр кIватI хъхьанвай. ЦIинин йисан “Шарвилидин” суварин кьетIенвал — ам РД-дин Кьил Рамазан Абдулатипова малумарай “Дагъларин йисан” мярекатрин (28-июлдиз ина республикадин Дагъларин форумдин “Элкъвей стол” ва мергьяматлувилин “Просвещение” фондунин “Лезги сес — 2016” конкурс-фестивални кьиле фена) сергьятра аваз тешкилнавай.
Халкьдин тарихдинни гележегдин зурба вакъиадиз, руьгьдин игьтияждиз элкъвенвай “Шарвили” эпосдин багьа сувар, адет хьанвайвал, сятдин иридаз кьавалри КIелез хивяй сегьерар яна, эл хабардар авунилай башламишна.
Гьа са вахтунда Кьиблепатан районринни шегьерин дестейри, чпин майданар къурмишиз, анрал милли тIуьнар гьазуриз, демер кутазва. Халкьдин сеняткарри чпин яратмишунрин выставкаяр ачухзава. Энгел тахьун патал бязи районрин векилри, гьеле са югъ виликамаз атана, гьазурвилер акунвай. КIунчI гьар жуьре цукьвералди къешенг, атирлу тирвал, гьар са райондин майдандихъни вичиз хас лишанар, кьетIенвилер ава. Югъ вичин ихтиярда гьатурдавай абурал эл ахмиш жезва, абуру игитдин тIварцIихъ галаз алакъалу чкайриз сиягьат ийизва. Инсанри милли мани-макьамдикайни гъилин-тупIун сеняткарвилерикай, гьар жуьре выставкайрикайни милли кухнядин чешнейрикай лезет хкудзава. Абуру суварин кьтIенвал лезги халкьдин милли руьгь ва къанажагъ уяхаруникай, жегьилар ватанпервилинни инсанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишуникай, халкьдин хъсан адетарни гъилин-тупIун сеняткарвилер арадал хкуникай ва, кьилинди, четин макъамда Дагъустандин стха халкьарин дуствилин алакъаяр мягькемаруникай ибарат тирди аннамишзава.
— Хъсан я, ина лезги районрин, гьатта рутул, табасаран, агъул, азербайжан, тат халкьарин майданар аквазва. Бес Ахцегьрин майдан гьинва? — хабар кьуна чавай сада.
— Бес им вири санал Ахцегьрин майдан тушни, Дагъустандин вири халкьар тупламишзавай чIехи ва кьетIен майдан! гайи жавабдал ам рази хьана. Гьелбетда, Ахцегь райондин кьилди майданни ава. Мугьманар къаршиламишун патал ам кьиле райондин регьберар аваз Гъурун кIамал ачухна.
Ингье агъадихъай зирингдиз атана акъвазай машинрай РД-дин Гьукуматдин Председателдин Сад лагьай заместитель Анатолий Къарибов, РФ-дин Госдумадин депутат Мамед Абасов, республикадин Кьиблепатан округда РД-дин Кьилин векил Али Хазбулатов, Дербент шегьердин кьил Малик Баглиев, суварин оргкомитетдин председатель Имам Яралиев, машгьур журналист ва общественный деятель Максим Шевченко, РД-дин Халкьдин Собранидин депутатар Сафидин Мурсалов, Назим Апаев, Владимир Ашурбегов, Гьамидуллагь Мегьамедов, “Дагъустан” ВГТРК-дин общественно-политический вещанидин редактор Ильман Алипулатов, ФЛНКА-дин президент Ариф Керимов, машгьур пагьливан Хабиб Аллагьвердиев, Сулейман-Стальский, Мегьарамдхуьруьн, Докъузпара, Рутул, Хив районрин кьилер ва масабур эвичIзава. Багьа мугьманар ахцегьвийри зуьрне-далдамдалди, нисини фу гваз ва цуькверивди къаршиламишзава, мугьманар кьуьлуьник экечIзава.
Са герендилай мугьманрин чIехи десте Ахцегьа элдик какахьзава. Майданрин векилри мугьманар хушвилелди къаршиламишзава, къени суфрайрихъ теклифзава. Демерик кьуьлеруналди, тIуьн-хъун дадмишуналди ачух рикIин суьгьбетралди жемятдин хатур къачуна хьиз, милли майданрилайни выставкайрилай цIар илитIна, Шарвилидин кIвач хкIур куьгьне куьчейрай яна саки 300 кIарцIин тик гурарай абур КIелез хивел хкаж жезва.
Нисинихъ суварин иштиракчияр СССР-дин Игит лётчик В.Эмирован тIварунихъ галай багъдиз, ширин авазрин ванни шиш-кабабрин атир какахьнавай ва суварин кьилин мярекатар давам жезвай чкадал кIватI хьанва. ЦIийикIа туькIуьр хъувунвай и багъда жемятдин вил сегьнедал ала.
“Шарвили” эпосдин суварин тебрикунин гаф гваз микрофондихъ райондин регьбер Осман Абдулкеримов гала:
— Гьуьрметлу ахцегьвияр, мугьманар! Къе 17-сеферда Ахцегьа тухузвай “Шарвили” эпосдин сувар квез мубаракрай! Дагъустандин халкьарин руьгьдин ивирар хуьн патал алахъзавай Дагъустан Республикадин Кьил Рамазан Абдулатипова чи сувариз республикадин дережа ганва. Эпос — им халкьдин сивин яратмишунрин кIук, халкьдин тарихдин къадимлувилин шагьид я. Эпосда Кьиблепатан Дагъустандин халкьарин 2000 йисалай артух девирдин тарих ава. Им чи баркаллу тарих рикIел хкунилайни артух халкьдин экуь гележегдихъ майилвал галай, жегьилар ватанпересар яз тербияламишунин фикир авай сувар я. Халкьдин яратмишунин кьилин игит Шарвилиди вичин къуват, кьегьалвилер, хсуси хийир, темягькарвилер аваз ваъ, хайи халкьдин ва ватандин азадвални аслу туширвал хуьн патал къалурна. Гуьгъуьнин виш йисарани чи баркаллу ватанэгьлийрини, Шарвилидин кьегьалвилер ва ирс давамаруналди, къецепатан душманрикай ватан хвена.
Шарвилиди вичин къуват хайи чилихъ галаз сих алакъа хуьналди артухарзава. Им несилриз адан патай ватан кIан хьунин, дидед чIал, бубайрин баркаллу адетар хуьнин веси я.
“Шарвили” эпос арадал хкунин карда рагьметлу Забит Ризванован, Байрам Салимован, Агьед Агъаеван ва маса кьегьал, бажарагълу ксарин зегьмет къейд тавуна жедач. Заз чи эпосдин суварин тешкилатчи Имам Яралиеваз сагърай лугьуз кIанзава. Кризисдин гьаларизни килиг тавуна, хайи хуьруьн ва райондин гьал-агьвал хъсанарун патал жумартвилелди чпин пулдин такьатар серфзавай карчияр тир Жигерхан Сулеймановаз, Жамалдин Пашаеваз, Абдуселим Палчаеваз, чепиви Шириноврин стхайриз, РД-дин лайихлу муаллим Магьмуд Абдулкеримован тIварунихъ галай мергьяматлувилин “Просвещение” фондуниз баркалла. Суварин милли майданар къурмишунин карда Дербент шегьердин ва Кьиблепатан Дагъустандин районрин регьберрин зегьметни къейд тавуна жедач. Райондин руководстводин, вири районэгьлийрин патай эпосдин сувар мубаракуналди квез чандин сагъвал ва чIехи агалкьунар хьурай! Сагърай Дагъустандин халкьарин садвал! — давамарна О. Абдулкеримова.
Гаф суварин тешкиллувилин комитетдин председатель И.Яралиева къачузва. — Гьар са хизандиз, тухумдиз, халкьдиз вичин руьгьдин дувулар ава. Гьа дувулриз къуллугъзавай, чпин уьмуьр хайи халкьдиз къурбандзавай ксариз чна рикIин сидкьидай икрамзава, — башламишна ада вичин ихтилат, жемятдиз оргкомитетдин патай сувар мубарак авуна хьиз. — Виш, агъзур йисара, гьар четин макъамда чи халкьдиз виридалайни зурба панагь хьайи Шарвили хциз халкьдини руьгьдин зурба эсер яратмишна. Къе чна Шарвилидин игитвилерихъ галаз санал адаз зурба эпос яратмишай ва несилрилай несилрал агакьарай лезги халкьдал лайихлудаказ дамахзава. Чнани и эсер, багьадаказ хвена, рухвайризни хтулриз туна кIанда.
Чун гьамиша чи чилел мягькемдиз акъвазна ва гележегдани акъвазда. Къенин суварик Дагъустандин вири халкьарин векилри иштиракуни чак шадвал кутазва, вучиз лагьайтIа тарихдин четин вахтара чи халкьар гьамиша санал душманрин хура акъвазна, гилани саналди четинвилер алудна кIанда. Чна бубайрин пак адетар хуьда, руьгьдинни экономикадин девлетар артухарда, Дагъустандин халкьарин дуствал хуьз, умуми ватан тир Россиядин Федерация мягькемариз алахъда.
Лугьуда хьи, Шарвили хъфенвач. Ам садазни кьена акунвач. Халкьдин бейнида ам гьамиша яшамиш жезва, ада чун цIийи гъалибвилерал тупламишзава. “Эгер квез душманди басрух гуз хьайитIа, КIелез хивез атана, “Шарвили! Шарвили! Шарвили!” лагьана, заз пудра эвера. Ва зун атана, чун саналди душмандихъ галаз женгиник экечIда, ам магълубарда”, — веси тунва Шарвилиди. Яшамишрай чи лезги халкь! Яшамишрай Шарвилидин руьгь ва ада чаз тунвай инсанпересвилинни ватанпересвилин весияр! — алава хъувуна ада.
— Дагъустандин стха халкьар сад авунин лишан хьанвай Шарвилиди къе 17-сеферда чун вичин ватанда, Ахцегьрин къадим ва ватанперес чилел кIватIнава, — лагьана Анатолий Къарибова. — За жуван ва РД-дин Кьил Рамазан Абдулатипован патай квез и сувар мубаракзава. “Шарвили” — им дуьньяда виридалайни къадим эпосрикай сад я. Адай чаз халкьдин лап хъсан къилихар — ватанпересвал, кьегьалвал, жумартвал, дуствал, мергьяматлувал аквазва. Гьамиша къецепатан душманрихъ галаз женгера вичин азадвал хуьниз мажбур хьайи халкьдиз ватан хуьдай зурба пагьливандин игьтияж авай ва вичин художественный бейнида ам Шарвилидин къаматда яратмишна.
Эпосдин сифте сувар Дагъустандиз сухулмиш хьайи душманар терг авурдалай кьулухъ, 2000 йисуз, кьиле тухунни лишанлу я. Лезгийрин игитвилин «Шарвили» эпос къе вири Дагъустандин руьгьдин девлетдиз элкъвенва, гьикI хьи, эсердин кьилин игитди Дагъустандин халкьарин пагьливанрин умуми къамат лишанламишзава. Эпос лезги халкьди яратмишнаватIани, ана къарагъарнавай месэлаяр чи вири халкьариз мукьвабур ва къенин йикъазни талукьбур я. Эпосдин игитдикай менфят къачуналди, умуми къуватралди къе хайи кIвал, хуьр, ватан мягькем ва аваданламиш хъийидай вахт атанва.
Йисар, асирар къвез алатда, амма Шарвили пагьливандикай эпос хайи халкьдиз вафалувилин, кьегьалвилинни баркаллувилин гимн яз гьамишаллугъ амукьда. Гьуьрметлу дустар! Къуй чи арадай Шарвилидиз ухшамиш руьгьдин, алакьунрин, буй-бухахдин кьегьал, ватанперес рухваяр пара акъатрай! — лагьана вичин рахунра РД-дин Гьукуматдин Председателдин Сад лагьай заместитель Анатолий Къарибова.
Суварин иштиракчиярни мугьманар тебрик авунин гафуна республикадин Кьиблепатан округда РД-дин Кьилин векил Али Хазбулатова къейд авурвал, “Лезги халкьдиз хас виридалайни хъсан къилихар халкьдивай вичин “Шарвили” эпосда къалуриз хьанва. Вичин дувулар, меденият, тарих хуьзвай ва адал акьалтзавай несил тербияламишзавай халкьдиз хъсан гележегни жеда. Лезгийрин “Шарвили” эпосдин ва адаз талукь яз кьиле тухузвай и гуьзел суварин мана-метлебдикай лагьайтIа, ам акьван еке ва дерин я хьи, гьакъикъатда Дагъустандин, Кавказдин сергьятрайни акъатзава”.
Хъсан адет хьанвайвал, Гала-концертдин манийринни кьуьлерин арада Шарвилидин невеяр тир чи кьегьал рухвайрив “Шарвилидин Гьуьрметдин грамотаяр” вахкана. И сеферда “Шарвили” эпосдин суварин дипломантарвилиз — милли музыка, искусство ва публицистика вилик тухунай журналист Исамудин Агьмедов, искусствовед Ярагьмед Ярагьмедов, писатель Ризван Ризванов, Агъул райондин администрациядин кьилин заместитель Беневша Къурбанова, Россиядин тарихдин илим вилик тухунай ва Кавказдин Албаниядин тарих ахтармишунай алим Аликбер Аликберов, спортдин рекье къазанмишнавай зурба агалкьунрай Агъам Моллаев (азаддиз кьуршахар кьунай 2015-йисуз Европадин чемпион), Къариб Ашуралиев (2016-йисуз азаддиз кьуршахар кьунай ветеранрин арада международный турниррин ва пудра Россиядин чемпион), Мегьамед Алишев (2016-йисуз кьезил атлетикадай Россиядин чемпион) лайихлу хьана.
Суварин иштиракчийри и юкъуз гьакI спортдин милли жуьрейрин акъажунрай (гъилер кьунай, путар хкажунай, къванер гадарунай ва цIил гьарда вичихъ ялунай) гъалиб хьайи пагьливанарни гурлу капар ягъуналди тебрикна. Халкьдин Собранидин депутат Владимир Ашурбегова вичин патай абуруз — Шарвилидин гъалибчийриз: Эльдар Искендероваз (армспорт, Ахцегь), Эмин Ибрагьимоваз (путар хкажун, Докъузпара), Рамиз Рамазановаз (къванер гадарун, Кьурагь) ва цIил гьарда вичихъ ялунай Ахцегь райондин дестедиз, гьакI приздин 2-3 лагьай чкаяр кьур вири пагьливанризни пулдин пишкешар гана.
Ахпа мярекат кьиле тухузвай Владик Батмановани Жамиля Мегьамедовади суварин концерт давамарна. Халкьдин гуьгьуьлар Бакудай атанвай “Сувар” ансамблдин манидарри, Дагъустандин кьуьлердайбурун “Кавказ” ансамблди, СтIал Сулейманан тIварунихъ галай Лезгийрин госмуздрамтеатрдин дестеди (абуру “Айсат” тамашадай сегьне къалурна), милли ва эстрада музыкадин солистар тир Жамиля Заловади, Марина Алиевади, ашукьар тир Шемшира, Алихана, машгьур манидарар тир Замира, Алияди ва масабуру шадарна.
Суварин гур мяректар Ахцегьрин къадим магьлейра, музейра ва тамашуниз лайихлу чкайра къекъуьналди, мугьманар къунагъламишуналди давам хьана.