Сулейман-Стальский район
Версия для слабовидящих

 №№43,44

Ватандин вилик  лайихлувилерай

Россиядин Президент Влади­мир Путина Дагъустан Республика­дин Кьил Рамазан Абдулатиповаз “Ватандин вилик лайихлувилерай” IV-дережадин орден ганва.

Талукь тир Указдал Президентди алай йисан 8-августдиз къул чIугуна. Идаз талукь малуматдиз 7-августдиз правовой информациядин официальный интернет-порталда чка ганва.

Указда республикадин Кьилиз орден государстводин вилик чIехи лайихлувилерай ва гзаф йисара бегьерлудаказ кIвалахунай ганвайди къейднава.

РикIел хкин, Рамазан Абдулатиповахъ Дуствилин ва Гьуьрметдин орденар, Государстводин са жерге маса наградаярни ава. 4-августдиз республикадин Кьили вичин 70 йи­сан юбилей къейдна.

РД-дин Кьилин ва Гьукуматдин пресс-къуллугъ

 

 «Шарвилидин»   дипломар вахкана

Малум тирвал, алай йисан 30-августдиз къадим Ахцегьа 17-сеферда лезгийрин игитвилин «Шарвили» сувар махлукьатдин еке иштираквал аваз кьиле фена. Ана чи райондайни кьиле Нариман Шамсудинович Абдулмуталибов аваз 1500 далай виниз инсанри иштиракна.

Мукьвара республикадин тешкиллувилин комитетди «Шарвили» суварик районри ва шегьерри иштирак авунин нетижаяр кьуна. И йикъара райадминистрацияда кьиле фейи шадвилин мярекатдал Нариман Шамсудинович Абдулмуталибова 3-дережадин диплом культурадин отделдин начальникдин заместитель Жабир Султановав вахкана.

«Шарвили» суварик активвилелди иштирак авунай дипломриз ва къиметлу пишкешриз ЦIийи Макьарин, КIварчагърин ва Цмуррин хуьрерин поселенийрин администрациярни лайихлу хьана.

Хазран Кьасумов

Шикилда: Н. Ш. Абдулмуталибова ЦIийи Макьарин поселенидин кьил А. Къазиагьмедовав диплом вахкузва.

 

Педработникрин августдин конференция

Чирвилерин ва агалкьунрин йис хьурай!

 

Алай йисан 26-августдиз райондин И. Гь. Тагьирован тIварунихъ галай Культурадин Дворецдин чIехи залда педагогический работникрин августдин конференция кьиле фена. Адан кIвалахда ДР-дин Халкьдин Собранидин депутат, А. А. Тахо-Годидин тIварунихъ галай педагогикадин илимринни ахтармишунрин институтдин директор Гьамидулагь Исмаилович Мегьамедова, «Сулейман-Стальский район» муниципальный райондин Кьил Нариман Шамсудинович Абдулмуталибова, администрациядин Кьил Штибег Гьажимегьамедович Мегьамедханова, педагогический идарайрай хкянавай делегатри, райондин къуллугъринни общественный тешкилатрин руководителри, хуьрерин поселенийрин кьилери, массовый информациядин такьатрин векилри иштиракна.

Конференция Кьасумхуьруьн 1-нумрадин юкьван школадин аялри шиирар кIелуналди, манияр лугьуналди ва РФ-дин Гимн ягъуналди ачух хьана.

Мярекат райондин образованидин управленидин кьилин пешекар Венера Абдуселимовади кьиле тухвана.

Конференциядал «О состоянии муниципальной системы образования, основных тенденциях и возможностях развития и перспективных направлениях деятельности в 2016-2017 учебном году» месэладай райондин образованидин управленидин начальник Индира Гьажибалаевна Османовади гегьенш доклад авуна. Ада къейд авурвал, алай вахтунда районда 24 юкьван, 9 основной, 4 сифтегьан школаяр, 4 ДЮСШ, са аялрин яратмишунрин КIвал, 12 аялрин бахча кардик ква. Гьайиф хьи, цIини Эминхуьре эцигзавай цIийи школа ишлемишиз вахкуз жезвач, аялар куьгьне дараматда кIелун давамаруниз мажбур жеда. Шадвал кутадай хабарни ава: Алидхуьрел ва Алкьвадрал цIийи школаяр эцигун планламишнава.

Пулунин такьатрин патахъай четинвилер аватIани, райондин администрацияди 2016-йисуз райондин бюджетдай образованидин идарайриз 9094964 манат, аялрин бахчайриз 7919468 манат, алава образованидиз 465 614 манат пул ахъаюн пландик кутунва.

Райондин 34 школадихъ вичин библиотекаяр ава. Ктабрин фонд 257311 ктабдикай ибарат я, абурукай 142 269 экземпляр школадин учебникар я.

ЦIийи кIелунин йисуз школайра партайрихъ 6485 аял ацукьда, им алатай кIелунин йисалай 189 аялдин тIимил я. 1-классдиз къвезвай аялрин кьадарни 28 дан тIимил хьанва, цIи абур 672 аял ава.

Образованидин хиле чи районда 1274 педра-ботникди зегьмет чIугвазва. Абурукай 840 дахъ кьилин образо-вание, 389 дахъ юкьван пешекарвилин образо-вание ава. 55 муаллим РФ-дин образованидин ва илимдин минис-терстводин Гьуьрмет-дин грамотайриз, 124 муаллим «Умуми образованидин гьуьр-метлу работник» лагьай тIварариз лайихлу хьанва. Гьакъикъатдани, районда чешне къачуниз лайихлу муаллимар тIимил авач. ИкI, 2015-2016-кIелунин йисуз Алкьвадрин СОШ-дин кIелунинни тербиядин рекьяй директордин заместитель Нисри Абакаровадин, ЦIийи поселокдин СОШ-дин дидед чIалан ва литературадин муаллим Заира Селяховадин, Кьасумхуьруьн 1-нумрадин СОШ-дин сифтегьан классрин муаллим Ханзара Шабановадин, и школадин инглис чIалан, биологиядин муаллимар тир Лизара Таибовадин, Назифа Жабраи-ловадин педагогвилин кIвенкIвечи тежриба раиж авуна. Гзаф муаллимри неинки муниципальный дережадин, гьакIни республикадин дережадин конкурсра иштиракна, агалкьунар къазанмишна. Районда алай аямдин электронный такьатар активвилелди ишлемишзавай ва виртуальный семинарра иштиракзавай школаярни ава, идан гьакъиндай абуруз ганвай сертифакатри, дипломри шагьидвал ийизва. Ихьтинбурукай яз ЦIийи поселокдин, Герейханован 2-нумрадин, АгъастIал къазмайрин, Курхуьруьн 1-нумрадин, Кьулан СтIалрин юкьван школаяр къалуриз жеда.

Гьайиф хьи, школайра вахтунин истемишунрихъ, чирвилер гунин рекьяй дегиш хьанвай уьлчмедив (стандарт) кьадай къайдада кIвалах алакь тийизвай муаллимарни авачиз туш. И кIвалах 2015-йисан августдин конференциядин резолюциядани къалурнава.

«Об образовании в РФ» цIийи закон къуватда гьатунихъ галаз алакъалу яз школадилай виликан чирвилер гун умуми образованидин сифтегьан чкадал акъатнава. Государстводи и дережада чирвилериз кьилин фикир гузва. Районда кардик квай аялрин 12 бахчадиз 1097 аял кьабулнава.

Муниципальный райондин Кьил Нариман Шамсудинович Абдулмуталибова и жигьетдай тухузвай политика ва чалишмишвилер себеб яз, эхиримжи 2 йисан къене аялрин бахчайра 160 чка артухардай мумкинвал гана. Яни, бахчайра алава группаяр ачухзава, алава кIвалер акал хъийизва, бахчайрин куьгьне дараматар цIийикIа туькIуьр хъийизва, куьруь вахтунда аялар кьабулдай группаяр тешкилзава.

2015-2016-кIелунин йисуз Вини СтIалдал ва Кьулан СтIалдал алава группаяр ачухна, анриз 40 аял кьабулна. 2016-2017-кIелунин йисуз ЦIийи поселокдин аялрин бахчадихъ акал хъийизвай 100 аялдин дарамат ишлемишиз вахкун, НуьцIуьгъа 20 аял кьабулдай алава группа ачухун планламишнава. Аялар бахчайриз кьабулун «ачухди» хьун патал «Детский сад» автоматизированный информационный къайда кардик кутунва. 2016-йисан 1-июлдин делилралди аялрин бахчайриз кьабулунин патахъай 1562 аял электронный учетда эцигнава.

ДР-дин Кьил Рамазан Абдулатипован тапшуругъдалди республикадин обра-зованидин ва илимдин министерстводи образованидин идараяр юкьван пешекарвилин образование ва рабочий пешекарвилер гудай муниципальный карханайрихъ галкIурдай план туькIуьрнава. Идахъ галаз алакъалу яз чIехи классра кIелзавай аялриз гележегдин пеше хкядай шартIар яратмишун школайрин вилик акъвазнавай асул везифайрикай сад я. 2016-йисуз 9-класс куьтягьай 97 аялди колледжра ва техникумра кIелун давамарна. Санлай къачурла, алатай кIелунин йисуз 10-классдин 455 аялди пешекарвилин рекьяй чирвилер къачуна.

Пешекарвилин (профильный) классар тешкилун – им муаллимринни произ-водственникрин къуватар сад ийизвай кIвалахдин инновационный къайда я. И рекьяй Цмуррин юкьван школа вилик жергейра ава, ана рабочий пешекарвилер къачудай центраяр ачухун пландик кутунва, и кIвалахар акьалтIа-руниз мукьва хьанва.

Гьелбетда, Вирироссиядин школьникрин олимпиадаяр ва выпускникрин государстводин нетижайрин аттестация – ибур образованидин нетижаяр къалурзавай чешмеяр я. 2015-2016-кIелунин йисуз райондин 34 школадай 850 аялди Вирирос-сиядин олимпиадайрин гьар жуьредин этапра иштиракна. Анра тафаватлу хьайи аялрив Кьасумхуьрел «Семь колец интеллекта» тIвар алаз тухвай мярекатдал дипломарни маса наградаяр шад гьалара вахкана.

Государстводин сад тир экзаменар (ЕГЭ) ва государ-стводин итоговый аттестация (ГИА) вахкунни образованидин хиле важиблу вакъиайриз элкъвенва. 2016-йисуз 430 выпускникди ва вилик йисарин 120 выпускникди ЕГЭ-да иштиракна. АгъастIалрин къазмайрин, Герейханован 2-нумрадин, Шихидхуьруьн, Вини СтIалрин СОШ-рин 100 процент аялри урус чIалай ва математикадай (базовый уро-вень) ЕГЭ вахкана ва вирида аттестатар къа-чуна. Гьайиф хьи, 72 аял аттес-татар авачиз амукьна, 10 аял ЕГЭ-дай акъуд-на. Ида гьар са педработникдик къалабулух кутун лазим я. Ихьтин татугай гьалариз рехъ ганатIани, къейд авун лазим я хьи, 2016-йисуз школа акьалтIарай 174 выпускник Дагъустан Республикадин, 56-РФ-дин жуьреба-жуьре шегьеррин ва 9 выпускник Москва шегьердин ВУЗ-рик экечIна.

Школайра аялриз неинки чирвилер гузва, гьакI абур тербияламишунин кIвалахни тухузва. Гьар жуьредин мяре-катра иштиракзавай аялрин кьадар къвердавай артух жезва. Дербент шегьерда «Мы разные и мы вместе» тIвар алаз тухвай акцияда райондин командади 2-чка кьуна. «В зеркале истории: Дербенту 2000» тIвар алаз тухвай конкурсда чи муаллимрихъ ва аялрихъ иллаки хъсан нетижаяр хьана. Финалдин паюна иш-тиракай 13 касдикай муьжуьда гъалибвал къачуна. Гъалибчий-риз ва призерриз ДР-дин образованидин ва илимдин министерстводин дипломар гана.

Районда тухвай КВН къугъуна кьвед лагьай сеферда Шихидхуьруьн СОШ-дин «КIеви кIерецар» команда гъалиб хьана.

Алай йисуз Дагъустандин Огни шегьерда кьиле фейи «Безопасное колесо» конкурсдин зональный паюна ЦIийи поселокдин СОШ-дин ва «Верны ЮИДовской стране» тIвар алаз тухвай конкурсдин республи-канский паюна Герейханован 2-нумрадин СОШ-дин командайри 2-чкаяр кьуна. 2-приздин чкадиз «Победа» тIвар алаз тухвай республиканский военизиро-ванный къугъуна НуьцIуьгърин СОШ-дин «Звезда» командани лайихлу хьана.

Райондин вири школайра «Сохрани обычаи и традиции моего народа» акцияни кьиле фена. Ана КIахцугърин, Кьасумхуьруьн 2-нумрадин, ДаркIушкъазмайрин, Герей-ханован 1 ва 2-нумрайрин, Курхуьруьн 1-нумрадин СОШ-ар 10000 манатдин кьадарда аваз пулунин пишкешриз лайихлу хьана.

Вичин рахунра РУО-дин начальник Индира Османова муаллимрихъ ва аялрихъ хьанвай чIехи маса нетижайрал, ДЮСШ-рин тербиячийри республикадин ва Вирироссиядин турнирра къазанмишнавай агалкьунрал, гьялиз тахьанвай месэлайрални гегьеншдиз акъвазна.

- Чи муниципальный район – им чи гъвечIи ватан я, - давамарна Индира Османовади. – Заз инал хайиди тир райондиз, гьабурукай яз чи школайриз, аялрин бахчайриз куьмекар гузвай, спортзалар, школаяр ва общественный маса дараматар эцигзавай кьегьал рухваяр тир Имам Яралиеван, Гьажи-Къурбан Шайдаеван, Марат Шайдаеван, Сагьиб Алимован, Къудрат Айбатован, Роберт Нисредован, Маил Нефтялиеван, Селим Абасован, Мамед Абасован, Къазиагьмед Къазиагьмедован, Марат Яхьяеван, Абдуразакь Абдуразакьован, Агьмедулагь Сагидован ва масабурун тIварар кьаз ва абуруз чухсагъул лугьуз кIанзава.

Эхирдай за мярекатдин иштиракчийриз, муаллимриз, школьникриз ва абурун диде-бубайриз башламиш жезвай 2016-2017-цIийи кIелунин йис мубаракзава. Къуй ам агалкьунрин, чирвилерин ва бахтар галай йис хьурай!

Конференциядал Кьасум-хуьруьн 1-нумрадин СОШ-дин кIелунинни тербиядин рекьяй директордин заместитель Нина Агъарзаева, Кьулан СтIалрин СОШ-дин математикадин муаллим Зульфира Шихагь-медова, АгъастIалрин къазмай-рин «Чубарук» аялрин бахчадин заведующий Рена Рагьманова, райондин диде-бубайрин комитетдин председатель Эльза Рустамова, райондин аялрин яратмишунрин КIвалин директор Мурвет Милахимов, райондин 3-нумрадин ДЮСШ-дин тренер-преподаватель Тельман Къур-банов, Дагъустандин Госунивер-ситетдин доцент Имара Зейналова, райондин зегьметдин, дяведин ветеранрин Советдин председатель Абдулаким Гьажимурадов, А. А. Тахо-Годидин тIварунихъ галай педагогикадин илимдинни ахтармишунрин институтдин директор, педагогикадин илимрин доктор, профессор Гьамидулагь Мегьамедов ва эхирдайни, конференциядин кIвалахдин нетижаяр кьун яз, «Сулейман-Стальский район» муниципальный райондин Кьил Нариман Абдулмуталибов рахана.

Конференциядин эхирдай Нариман Шамсудинович Абдулмуталибова районда ва республикада тухвай конкурсра тафаватлу хьайи ва кIвалахда хъсан нетижаяр къазанмишай хейлин муаллимрив, школайрин директоррив дипломар, гра-мотаяр ва къиметлу пишкешар шад гьалара вахкана.

Текст кхьейди ва шикилар ягъайди Хазран Кьасумов я.

 

Чи хуьрер: аваданламишунин рекье

«Халкьдин къажгъан муркIадални ргада»

Муниципальный райондин Кьил Нариман Шамсудинович Абдулмуталибова хуьрера социальный месэлаяр гьялуниз, агьалийрин яшайишдин ва дуланажагъдин шартIар хъсанаруниз кьилин фикир гузва. И рекьерай ада хуьрерин поселенийрин кьилеривай, депутатривай, талукь къуллугъривай ийизвай истемишунарни чIехибур я. Гьа и крар себеб яз эхиримжи вахтара хуьрера рекьерни куьчеяр къайдадиз гъунин, агьалияр хъвадай ва дигидай целди таъминарунин, михьивилер авунин ва маса рекьерай тухузвай кIвалахарни гзаф я. Абур райондин гьакимрин кьетIен гуьзчивиликни ква. ИкI, алатай гьафтеда муниципальный райондин Кьил Нариман Шамсудинович Абдулмуталибов, Дагъустан Республикадин Халкьдин Собранидин депутат Гьамидулагь Исмаилович Мегьамедов, райадминистрациядин Кьил Штибег Гьажимегьамедович Мегьамедханов, администрациядин са жерге жавабдар работникар ва журналистарни галаз, Сардархуьруьз фена, ана социальный месэлаяр гьялун патал тухузвай кIвалахрихъ галаз таниш хьана.

Сифтедай абур хуьруьн юкьван школадиз фена. Анин са мертебадин дарамат куьгьнеди ятIани, цIийи кIелунин йисан вилик ана тухванвай ремонтрин кIвалахри, авай хъсан гьалди жавабдар работникар гьейранарна.

- И йикъара чун райондин саки вири школайра хьана, ремонтрин кIвалахар еридивди кьиле тухунай Сардархуьруьн школа чешне къалуруниз лайихлу я, - лагьана Н. Ш. Абдулмуталибова. – Лугьудайвал, школа нур гуз, экв аватна акъвазнава, кабинетар-классар аквадай агитациядин такьатралди безетмишнава. Идай чна школадин муаллимриз, диде-бубайриз, школа ва санлай хуьр-жемят патал спонсорвилин куьмекар гузвай и хуьруьнви, Махачкъалада кардик квай «ТРОН» ООО-дин генеральный директор Алимов Сагьиб Акимовичаз чухсагъул лугьузва.

Школада «Чи спонсорар» тIвар алаз акъуднавай стенддай аквазвайвал, Сагьиб Алимов хьтин кьегьал, мерд рухваяр хуьре гзаф ава. Неинки школа ремонтдайла, гьакIни хуьре социальный, эцигунрин рекьерай кIвалахар тухудайла, хуьруьнвийри чпин пайни кутазва.

Н. Ш. Абдулмуталибов, Гь. И. Мегьамедов, Ш. Гь. Мегьамедханов «сельсовет Алкадарский» хуьруьн поселенидин кьил Нурали Эмрягьовахъ, поселенидин депутат Ажибег Мегьамедхановахъ галаз Сардархуьре гьяркьуь хъувунвай, херхем вегьена, хуьлерик турбаяр кутуна къайдадиз гъанвай куьчейризни тамашна. Ихьтин куьчеяр хуьре 4 ава. Анра, мисал яз, виликдай тухванвай газдин линияр, сеткаярни 2 метрдин кьулухъ вахчуна. Хуьруьн амай куьчеярни и саягъда гегьеншар хъийида.

Хуьруьн юкьвал алай мискIиндани тадаракламишунин кIвалахар тухузвай. Сагьиб Алимован такьатралди мискIиндал элкъвена ракьукай авунвай гуьрчег жагъун чIугунва, аниз физвай рекье плитаяр тунва.

Райондин гьакимар Сагьиб Алимова хуьре эцигзавай аялрин бахчадин дараматдални фена. Са мертебадин кьакьанвал аваз цлар хкажна акьалтIарнава, устIарар къав кIевирунал машгъул тир. Бахчада 50 аялдиз чкаяр жеда, анаг 2017-йисуз ишлемишиз вахкуда.

Хуьре пIир ава. Аниз, гьакIни мискIиндиз жемятди гузвай пул, акъудзавай садакьаяр агьалийри аваданламишунин, эцигунрин кIвалахриз харжзава.

- Сардархуьруьнвийрихъ садвал ава, - лагьана райондин администрациядин Кьил Штибег Гьажимегьамедович Мегьамедханова. – Камаллу мисалда лугьузвайвал, «халкьдин къажгъан муркIадални ргада», гьавиляй чавай инанмишвилелди лугьуз жеда хьи, садвал, арада гьуьрмет-хатур аваз яшамиш жезвай сардархуьруьнвийривай вилик акъвазнавай амай месэлаярни кьилиз акъудиз алакьда.

Хуьруьн поселенидин депутат Ажибег Мегьамедханова лагьайвал, мукьвара хуьруьн клуб ремонт хъувунивни эгечIда.

Нариман Шамсудинович Абдулмуталибов, Гьамидулагь Исмаилович Мегьамедов, Штибег Гьажимегьамедович Мегьамедханов Сардархуьре социальный ва аваданламишунин рекьерай тухузвай кIвалахрилай рази яз амукьна.

Хазран Кьасумов.

Шикилда: райондин гьакимар Сардархуьре гегьеншар хъувунвай Махачкалинская куьчеда.

Шикил автординди я.

 

Школайра Чирвилерин йикъан мярекатар

ЦIийи йисуз – цIийи агалкьунрихъ

Шихидхуьр. Уьлкведин вири чкайра хьиз, 1-сентябрдиз СтIал Сулейманан райондани Чирвилерин йикъаз ва 2016-2017-кIелунин йис башламиш хьуниз талукьарнавай шадвилин мярекатар кьиле фена. «Сулейман-Стальский район» муниципальный райондин Кьил Нариман Шамсудинович Абдулмуталибова, Дагъустан Республикадин Халкьдин Собранидин депутат, А. А. Тахо-Годидин тIварунихъ галай педагогикадин илимдинни ахтармишунрин институтдин директор Гьамидулагь Исмаилович Мегьамедова, райондин образованидин управленидин начальник Индира Гьажибалаевна Османовади, «Сад тир Россия» политический партиядин чкадин отделенидин секретарь Баламет Заманович Ширинова, информационный агентстводин руководитель Жабраил Агъамирзоевич Асланова ва райадминистрациядин жавабдар маса работникри Шихидхуьруьн юкьван школада кьиле фейи мярекатда иштиракна.

Ингье, вилик вахтара эцигнавай школадин пуд корпусдин юкьвал алай, гуьрчегдаказ безетмишнавай гьаятда гъилера гъвечIи пайдахар, цуьквер авай аялар, абурун диде-бубаяр ва муаллимар акъвазнава.

Шадвилин мярекат школадин старший вожатый Анета Тагьировади ачухна ва кьиле тухвана.

Анал школадихъ алатай кIелунин йисуз хьайи хъсан нетижайрикай, школьникри иштиракай ва алакьунар къалурай конкурсрикай, фестивалрикай, олимпиадайрикай, школа цIийи кIелдай йисаз вири патарихъай гьазур тирдакай анин директор Раида Айдаевади, школадин тарихдикай, анай акъатай машгьур ксарикай школадин тешкилатчи Нажмудин Шихнабиева гегьенш рахунар авуна.

- Чун Шихидхуьруьз атун дуьшуьшдин кар туш, - тебрикдин келимайрилай гуьгъуьниз лагьана Н. Ш. Абдулмуталибова. – Чаз гуьнепатан хуьрерин, чебни вилик йисара эцигнавай дараматра кардик квай школайра чирвилерин, тербиядин кIвалахар гьикI эцигнаватIа чириз кIан хьана. Школадин муаллимрин кIвалахдилай чун рази я. Алатай кIелунин йисуз школа акьалтIарай 5 аялдикай кьведа къизилдин медалар къачун – им дамах ийиз жедай нетижа я. И школадай гзаф кьадар алимар, чIехи дережайрин руководителар акъатайдини чаз чизва. Гьавиляй инанмишвал ийиз кIанзава хьи, башламиш жезвай цIийи кIелунин йис школадин коллективди мадни еке агалкьунар къазанмишуналди акьалтIарда.

Мярекатдал тебрикдин келимаяр гваз Гь. Мегьамедов, И. Османова, 50 йисалай виниз школада муаллимвиле кIвалахзавай Ш. Муслимов, Шихидхуьруьн поселенидин кьил Р. Нажмудинов, муаллим Р. Муслимова  рахана, школьникри шиирар кIелна, манияр лагьана.

1-классдиз атанвай Агъабала Салихова ва 11-классдин ученица Ульяна Межидовади сифтегьан зенг яна, 91 аялди партайрихъ чкаяр кьуна, 26 муаллим кIвалахдив эгечIна.

Нариман Шамсудинович Абдулмуталибова, Гьамидулагь Исмаилович Мегьамедова муаллимрихъ галаз гуьруьшни кьиле тухвана.

Хазран Кьасумов.

Шикилра: Н. Ш. Абдулмуталибов тебрикдин гафар рахазва; сифтегьан зенг язава.

 

 Ихьтин школада кIелун бахт я

Сардархуьр. Чирагъ вацIун чапла пата кьакьан синел алай хуьруьн юкьван школадин гьаят пакаман кьиляй муаллимрив, аялрив, абурун диде-бубайрив, мугьманрив ацIанва. КьетIен шадвал, рикIерин ачухвал, гьатта дамахни гваз аквазва абурув. Им дуьшуьшдин кар туш: цIийи кIелунин йисаз вири патарихъай гьазурвилер акунин рекьяй школа районда 1-чкадал ала.

Сифте зенг ягъуниз талукьарнавай шадвилин линейкадал, РФ-дин Гимн ягъайдалай гуьгъуьниз, школадин директор Эседулагь Мусаева алатай кIелунин йисан нетижайрикай, школа цIийи кIелдай йисаз гьазур хьанвай гьалдикай, и кардик пай кутур хуьруьнвийрикай, аялрин диде-бубайрикай, цIийи кIелунин йисуз аялриз чирвилер ва тербия гунин рекьяй вилик акъвазнавай везифайрикай гегьеншдиз суьгьбетна, кIватI хьанвайбуруз Чирвилерин югъ ва школада кIелунин йис башламиш хьун мубаракна.

Райондин Кьил Нариман Шамсудинович Абдулмуталибован ва вичин патай тебрикдин келимаяр гваз мярекатдал райондин администрациядин Кьил Штибег Гьажимегьамедович Мегьамедханов рахана.

- Гьуьрметлу сардархуьруьнвияр, муаллимар ва аялар!- лагьана Ш. Гь. Мегьамедханова, - кIелунин йис башламишдалди вилик и школадиз Нариман Шамсудинович Абдулмуталибов, ДР-дин Халкьдин Собранидин депутат Гьамидулагь Исмаилович Мегьамедов, зун ва администрациядин маса работникар атанай. Абуруз школада тухванвай ремонтрин кIвалахар гзаф бегенмиш хьана. И баркаллу кардик и хуьруьнви Сагьиб Алимова ва мерд маса рухвайри, вири муаллимри, гзаф диде-бубайри чпин пай кутунай райондин гьакимри абуруз чухсагъул ва аферин лугьузва. Сардархуьруьхъ 5000 йисалай виниз тарих ава. Гьавиляй школа, мискIин эцигдайла, ремонтдайла, булах гъидайла, рехъ-хвал туькIуьрдайла халкьдихъ садвал хьун хьтин адетар и хуьре хьунни лишанлу кар я. За квез рикIел гъил эцигна лугьун: темягь фидайвал туькIуьрнавай ихьтин школада кIвалахун, кIелун еке бахт я. Куьн патал и кIелунин йис бахтлуди хьунни авурай!

Тебрикдин келимаяр гваз мярекатдал Нурали Эмряхов, муаллимар, аялар, диде-бубаярни рахана, школьникри манияр лагьана, шиирар кIелна.

Сифтегьан зенг ягъайдалай гуьгъуьниз 80 дав агакьна аялри ширедин ни  галамай партайрихъ чкаяр кьуна.

                      Х. Гьажибалаев.

 

Хъсан адетар давамаруналди

Кьасумхуьр. Пакаман сятдин 9 тамам жедайла Кьасумхуьруьн 1-нумрадин юкьван школадин вилик квай майдандал школьникрин формаяр алай чIехи классрин аялар, гъилера цуькверин кIунчIар авай, сифте яз школадиз къвезвай бицIикар чпин диде-бубайрин гъилер кьуна, кIеретI-кIеретI хьана кIватI жезвай.

ЦIийи кIелунин йис башламиш хьуниз – Чирвилерин йикъаз талукьарнавай шадвилин линейка, вирибуруз и сувар тебрик авуналди, школадин тешкилатчи Кьасумова Айишата ачухна. Ада Россиядин пайдах хкажун патал лап хъсан къиметар аваз кIелзавай школадин активистар тир Юзбеков Агъаларазни Мурадова Еленадиз эвер гана.

Гаф школадин директор Устаев Зубаилаз гана. Сувар мубарак авурдалай гуьгъуьниз, ада муаллимри аялрал чIугвазвай зегьметдикай, школьникрин гьар жуьре рекьерай къазанмишнавай агалкьунрикай, и школа акьалтIарай аялрикай гьар жуьре пешейрин иесияр хьанвайдакай, школа вири патарихъай цIийи кIелунин йисаз гьазур тирдакай лагьана.

Зубаил Устаева аялриз школадин хъсан адетар давамаруниз, школадиз школьникриз хас тир къайдада алукIна атуниз эвер гана.

И шадвилин юкъуз сувар мубарак авун патал школадиз райондин администрациядин Кьилин 1-заместитель Лацис Абидинович Оруджев атанвай. Ада муниципальный райондин Кьил Абдулмуталибов Нариман Шамсудиновичан, райондин депутатрин Собранидин, райадминистрациядин ва гьакIни вичин патай муаллимриз, аялриз, диде-бубайриз цIийи кIелунин йис мубарак авуна, кIелунинни тербиядин кIвалах мадни вилик тухун патал муаллимрин, диде-бубайрин, общественный тешкилатрин къуватар сад авуниз эвер гана.

 Шадвилин мярекатдал тебрикдин хуш келимаяр гваз сифтегьан классрин учительница Меликова Гуьлзда, диде-бубайрин патай Баламетова Суьлгуьжат рахана. Мярекатдал 1-классдин аялрин са дестеди шиирар кIелна, манияр лагьана.

ЦIийи кIелунин йис башламиш хьун лишанламишзавай школадин сифте зенг ягъунин ихтибарвал 1-классдиз физвай ученица Исаева Мадинадал ва 11-классдин ученик, отличник ва активист Алискендаров Шалбузал авуна.

                   Асият Мирзалиева.

 

Сифте яз партайрихъ 85 аял ацукьда

ЦIийи поселок. Районда чIехибурукай ва вилик жергейра авайбурукай сад тир ЦIийи поселокдин юкьван школада, хъсан адет хьанвайвал, Чирвилерин сувар гзаф кьадар аялрин, диде-бубайрин ва мугьманрин иштираквал аваз шад гьалара кьиле фена.

Мярекат, цIи сифте яз школадиз къвезвай 85 аялдин, муаллимрин ва диде-бубайрин тIварцIихъ тебрикдин хуш келимаяр лугьуналди, тербиядин кIвалахдин рекьяй школадин директордин заместитель Надир Жинетханова ачухна. Россиядин Гимн яна. Сифте гаф школадин директор Бег Ягъибеговаз гана.

Суварин тебрикдин гафарилай гуьгъуьниз ада школадин педколлективди ва аялри алатай кIелунин йис гьихьтин нетижаяр аваз акьалтIарнатIа ва цIийи кIелунин йисуз гьазурнавай гьалдикай  лагьана, школа вири патарихъай гьазур тирди къейдна.

Гаф райондин администрациядин патай векил яз атанвай райадминистрациядин крар идара ийизвайди тир Рамазан Абдулазизоваз гана. Ада вичин рахунра алатай йисав гекъигайла цIи чи районда школайрин партайрихъ ацукьдай аялрин умуми кьадар ва гьакIни сифте яз мектебдиз къвезвай аялрин кьадар гьар себебралди тIимил хьанватIани, цIи и школада сифте яз партайрихъ ацукьзавай аялрин кьадар 85 хьун ва 4 класс арадал атун шад жедай кар тирди къейдна. Несигьатдин гафарилай гуьгъуьниз ада муниципальный райондин Кьил Абдулмуталибов Нариман Шамсудиновичан, райондин депутатрин Собранидин, райадминистрациядин ва гьакIни вичин патай вирибуруз Чирвилерин сувар мубаракна, тебрикдин келимаяр лагьана.

Сифте яз школадиз къвезвайбурун, гьакIни вири аялрин, муаллимрин, диде-бубайрин тIварцIиз тебрикдин хуш келимаяр гваз анал сифтегьан классрин завуч Идрисова Маргина, чIехи классрин завуч Асалиева Мадина, и цIарарин автор рахана. Эхиримжида анал цIийи кIелунин йисаз талукьарнавай вичин са шиирни кIелна, школадин ктабханадиз вичин эсерар авай ктабар багъишна.

Шадвилин мярекатдал гьакI Рамазан Абдулазизова республикадин экологиядин викторинада галамаз-галамаз са шумуд йисуз 1-чкаяр кьунай райондин командадиз (абур асул гьисабдалди и школадин аялар я) ганвай Гьуьрметдин грамота ва кубок Гьайдарова Шерфехалумав шад гьалара вахкана.

Суварин мярекатдал шиирар ва тебрикдин гафар гваз I-классдин, гьакIни 6 ва 11-классрин аялар экъечIна рахана.

Школадин сифтегьан зенг кIелунра ва школадин общественный уьмуьрда тафаватлуди тир 11-классдин ученица Жабраилова Эминади ва1-классдин ученица Нуралиева Наиляди яна.

8-классдин ученица Жавадова Миланади вичин манийралди суварин мярекат гурлу авуна.

                       Абидин Камилов. 

 

Райондин администрацияда

Важиблу месэлайриз килигна

Алай йисан 29-августдиз «Сулейман-Стальский район» муниципальный райондин  Кьил Нариман Шамсудинович Абдулмуталибова кьиле тухвай заседанидин кIвалахда администрациядин управленийринни отделрин начальникри, къуллугъринни общественный тешкилатрин руководителри, хуьрерин поселенийрин кьилери, районда кардик квай информациядин массовый такьатрин векилри иштиракна.

Сифтедай анал «Райондин школаяр 2016-2017-цIийи кIелунин йисаз гьазур хьанвай гьалдин гьакъиндай» месэладиз килигна. Райондин образованидин управленидин начальник Индира Османовади школайра тухванвай ремонтрин кIвалах-рикай, гьакIни гьялиз тахьанвай месэлайрикай, тайин мисалар ва делилар гъиз, метлеблу рахунар авуна, цIийи кIелунин йисахъ галаз алакъалу яз заседанидин иштиракчийрин патай хьайи суалриз жавабар гана.

Заседанидал «Администрацияда кардик квай яш тамам тахьанвайбурун  ва абурун ихтиярар хуьнин рекьяй кIвалахдин гьакъиндай» месэладай и комиссиядин секретарь Мегьамедвили Аминов рахана.

И месэладай анал РОВД-дин яш тамам тахьанвай аялрихъ галаз кIвалах тухунин рекьяй инспектор Валерик Ибрагьимова, райондин администрациядин Кьилин 1-заместитель Лацис Оруджева, райондин прокурордин везифаяр тамамарзавайди тир Тимур Яралиева, администрациядин къаюмвалдай отделдин начальник Аида Велиевади, райондин образованидин управленидин кьилин пешекар Венера Абдуселимовади, КЦСОН-дин директордин заместитель Хазира Исмаиловади чпин фикирар лагьана, теклифар гана.

Муниципальный райондин Кьил Нариман Шамсудинович Абдулмуталибова, заседанидин нетижаяр кьун яз, анал гьялай месэлайрин важиблувал къейдна, и рекьерай кIвалах мадни хъсанарун, вилик тухун ва кимивилер арадай акъудун патал тайин къуллугъриз ва пешекарриз тапшуругъар гана, абур кьилиз акъудун вичин гуьзчивилик жедайди къейдна.

                 Асият Мирзалиева.

 

«Машук – 2016» форумда иштиракна

«Машук – 2016» тIвар алай Кеферпатан Кавказдин жегьилрин форум жегьилриз ва СКФО-дин проектрин командайриз экономикадин, праводин, политикадин, журналистикадин, илимдин, инновацийрин, информационный технологийрин, гражданский обществодин, искусстводин, культурадин, сагълам уьмуьр тухунин рекьерай куьмек гузвай социально-образовательный проект я. Ам гьар йисуз СКФО-да РФ-дин Президентдин патай тамам ихтиярар авай векилдин аппаратди, РФ-дин илимдин ва образованидин министерстводин куьмекни галаз Ставропольский крайдин Гьукуматди тешкилзава.

Алай йисуз «Машук – 2016» форумда 2450 касди, абурукай яз 140 кас дагъустанвийрини иштиракна. Сулейман-Стальский райондай форумдиз I0 кас фенвай.

Форумдин сергьятда аваз ана «Информационная среда», «Молодежное лидерство» ва «Гражданское общество» номинацийрай проектар хуьн, гьакIни мастер-класс, жуьреба-жуьре гуьруьшар, халкьдин милли адетрихъ галаз таниш хьунар ва маса мярекатарни кьиле фена.

             (Райондин сайтдай).

 

 ЧIалаз икрам ийин

Уьмуьрда рикI тIар хьайи чIавар пара хьана зи. Гьар жуьредин тIалар чIугуна за. И тIал хьтинди хьанач. Им чIугваз тежер, рикIелай тефир, иливар тежер тIал я. Зи халкьдин чIал гъиляй акъатзава. Гьарай галаз, акваз-акваз, ифин гуз-гуз квахьзава ам. Агъзур йисара чи халкьдин шумудни са несилри арадал гъайи, гуьнгуьна хтуна, цIалцIамарна чал агакьарай чIал терг жезва. Лезгияр им тахьана дидед чIалал икьван чIуруз рахайди туш. Патан чIаларин гафарив адаз икьван кьецI гайиди туш. Чпин веледриз дидед чIал чир тавун хьтин усалвал инлай виликан лезгийриз хас тушир. Лезги я лугьуз регъуь жедай чIуру къилих хас тушир абуруз.

Са береда чи чIала цуьк акъуднавай. Тек са лезгияр ваъ, Дагъустандин гзаф халкьар адал рахазвай. Им манидин, зариятдин чIал я лугьуз инсанри адал дамахдай. Гила вуч хьана? Ни дегишарна чун? Агъзур йисарин эменни са шумуд йисан къене вара-зара жедай гьалдиз гьикI гъана чна?

КIелдайди, зи веревирдер мадни чIалакай я. Чи хайи чIалакай, чи халкьдин тIвар алай дидед чIалакай. Лезги чIалакай. Адаз икрам авун чи буржи тирдакай.

 

     Хайибуру  кваз  такьун

Садрани куьтягь тежедай ихтилат я чIаланди. Иллаки лезги чIаланди. Дериндай фагьумайтIа, алай аямда и месэладив са шумуд жуьреда эгечIзава. Садбуру дидед чIал гьанадлай вегьенва. Патан чIаларал рикI алаз ам кваз кьазмач. Мектебра ам чируниз акси экъечIзавайбурни ава. Ихьтинбур тIимил туш, къвердавай генани гзаф жезва. Садбуру дидед чIал квадарнавач, кIвале, магьледа адал рахазва, ингье кIелиз-кхьиз чизвач, чиризни кIанзавач. Чпин аялриз чIал чируникай лагьайтIа, фикирни ийизвач, гьикI кIандатIани хьурай,  лугьузва.

Садбурни ава хьи, дидед чIал авай гьалар акваз эхиз жезвач абурувай. Ихьтин ксари газетар, журналар акъудзава, сайтар туькIуьрзава, чIалаз талукь мярекатар кьиле тухузва. Са гафуналди, чIал вилик тухун патал чпелай алакьдай вири крар ийизва. Ингье ихьтин ксар тIимил я. Абурухъ къуьн кутазвайбурни гзаф авач. Гьавиляй чи чIал гьарай къачуна гъиляй акъатзава. ГьикI акъатзаватIа вил вегьен.

Халкьдин гзаф адетар квадарнава чна, амайбурни хъсандиз хуьз жезвач.

Лезги тIварар эцигзамач лезгийри чпин веледрал. Азербайжандани Дагъустанда чна кьван хайи тIварар квадарнавай кьвед лагьай халкь бажагьат жеди. Аялрал урусрин ва маса халкьарин тIварар эцигунал рикI ала чи ватанэгьлийрин.

Чи алай аямдин гзаф манийрихъ яб акалайла гьихьтин хиялри тухуда куьн? Гьиссер юзурдай гафар ван къведани квез?

Са цIар хьайитIани рикIел аламукьдани куь? Дишегьлийрин тIварариз алхишар тир и «чан ширинар» туькIуьрзавайбур яраб чи ватанэгьлияр я жал?

Чи тарихдихъ, эдебиятдихъ, этнографиядихъ ялзавай ксарин кьадар къвердавай тIимил жезва. Чка атайла жуван гаф лугьуз жедай, гафунин гьукум авай инсанар кьериз-цIаруз гьалтзава чал.

И къайгъусузвилерин себеб вуч я? Вучиз садлагьана руьгь квахьнавайбурун дуьнда гьатнава чун? Къецепатан таъсирар, патанбурун басрухар авачиз туш. Ингье са себебдини, са вакъиадини, са кардини чаз хайи чIалаз кьецI гудай гьахъ гузвач. Хайибуру кваз такьуни хьиз, са куьнини чIалаз тIал гудач.

 

  КIанарзавайди дидени буба я

Лезгидал акатайвал рахазвайбур акурла гагь-гагь: «жуван чIалаз икрам ая тIун!» - лагьана гьарайиз кIан жеда заз.

ЧIалаз икрам авун адал фасагьатлудаказ,        жавабдарвилелди рахун я. Им жуваз са гъвечIи азият гана хайи гафарихъ гелкъуьн, абурун арадай кутугайбур хкягъун я. Им зегьмет чIугун я. Зегьмет галачиз са карни туькIуьдач. Са кар ава хьи, патан чIалар муаллимривай чирзаватIа, хайи чIал чи руьгьди дидедин некIедихъ, адан лайлайрихъ галаз кужумзава. Дуьньядиз атай йикъалай чи япариз ван хьайи кьван хайи гафари чи рикIин дегьнейриз илифна чаз лезгивал лугьудай са кьетIенвал бахшда. Им я чун маса халкьарилай тафаватлу ийизвайди. Им я чаз бахтлувал гузвайди. Ингье чIал амай кьван, чун адал рахазмай кьван чун - чун я. Ам квадарайла чун халкь хьиз амукьдач. ИкI тирди чизвайвиляй чи бубайри чаз веси авунай: «ЧIал чIатунихъ дегишмир, лезгияр!»

Садбуру чIалан вилик чпин жавабдарвал тIимиларун паталди регьят рехъ жагъурна лугьуда:

- Заз лезги чIал хъсандиз чидач!

- Вучиз чидач? - лагьана абурухъ га­лаз гьуьжетиз кIан жеда заз. «Хтулдиз «неве», «вахаз» «бажи», «стхадиз «къардаш», «дидедиз» «мама», «бубадиз «папа», «ракIариз» «къапу» лугьузвай и «лезгийриз» чеб батIул тирди субутун патал къекъерай акъатда зун. Ихьтинбур садни-кьвед я кьван? Ахпа шел акатна и кваз такьунин, икрам тавунин маяда яраб вуч аватIа? - лугьуз фикирди тухуда жув. «Тербия!» - лагьана жаваб гуда за жува-жуваз. Хзанда, кIвале, диде- бубади чир тавур затI аялди бажагьат кьада. Веледдиз жуван халкьни адан чIал кIанарзавайди, са гафни авачиз, дидени буба я.

 

Дидед чIал ватан я

РикIелай ракьурна кIандач хьи, вичихъ кьилди гьукумат авачир гьар са халкьдин чIала тIал чIугваз тадай процессар кьиле фида. Лезги чIалани гьакI я. Гьавиляй за куз-куз кхьенай:

Кье гьунар дуьньядал гел тан я, лезгияр! Лезгидиз дидед чIал ватан я, лезгияр!

Эхь, дидед чIал халкьдин руьгь я. Адахъ халкьдикай халкь, ватандикай ватан ийидай гуж ава. ЧIал квахьайла я халкь халкь яз, яни ватан ватан яз амукьдач. Вичин вири уьмуьр дидед чIалан таъсиб чIугуниз серф авур Дагъустандин халкьдин шаир Расул Гьамзатова хупI хъсандиз лагьанай: «Заз чир хьайитIа пака зи чIал рекьида, зун кье рекьиз гьазур я.»

Къе аямди чи хиве чIехи са жавабдарвал тунва. Лезги чIал хвена гележег несилрал агакьарун паталди галайвилер авун кIвенкIве лезги чIалал кхьизвай кьелемэгьлийрин хиве гъатзава. И рекьяй абуру вири руьштер санал шегьредиз акьуддай вахтар алукьнава. Са патахъай Дагъустандинни Азербайжандин чIалан пешекаррикай кьилдин чIалан комиссия туькIуьрна, кхьинрин сад тир къайдаяр генани цIалцIамарун герек я. Муькуь патахьай лагьайтIа, халкьдин кьула чIал кIанардай, адан дережа хкаждай мярекатар тухвана кIанзава. И рекьяй вичихъ чIехи агалкьунар авай СтIал Сулейманан районлин тежрибадикай менфят кьачун чарасуз я.

Филологиядин илимрин доктор Михаил Алексеева лагьайвал, «Лезги чIал вичихъ хъсан гележег авай чIал я. Адал рахазвай, ам кIанзавай инсанар пара ава. Абуру садрани хайи чIал гадардач... Са делилди рикI шадарзава - лезги чIалан алимрин кьадар къвердавай пара жезва... Лезги кхьинрин чIал гзаф иер, вичивай вири фикирар вижеваз лугьуз жедай, везинлу чIал я.»

Седакъет КЕРИМОВА (Бакуда акъатзавай «Самур» газетдай. Макъала автордин кхьинин ва рахунин къайда хвена ганва.)

 

 

Гьуьрметлу инсанрикай

Бажарагъдин пай ганвайди

Бажарагълу культработник ва манидар яз Мусинат Нуралиевадин тIвар неинки Сулейман-Стальский районда, гьакI адалай яргъарани машгьур я. Ам республикада тухвай гзаф кьадар фестивалринни килигунрин лауреат, культрадинни шадвилин мярекатрин иштиракчини я.

1971-йисалай М. Нуралиевади Цмуррин хуьруьн клубдин заведующийвиле гьакъисагъвилелди зегьмет чIугвазва. 30-йисара эцигай дараматда кардик квай клубда хъсан къайда ва михьивал ава. Столрал газетринни журналрин подщивкаяр ала, абурукай иниз къвезвай хуьруьнвийри менфят къачузва.

Чаз акурвал, клубда аквадай агитациядин такьатриз екез фикир ганва. «Ватандин ЧIехи дяведин ва зегьметдин ветеранар», «Алибег Фатахов – лезгийрин Маяковский я», «Гь. Темирханов – Социализмдин Зегьметдин Иит», «Ракъинин нурарик кваз» (ам Алибег Фатаховаз ва Зияудин Эфендиеваз талукьарнава), «СтIал Сулейман – шаир, ватанперес», «Чи машгьур хуьруьнвияр», «Чи суварар ва гьар йикъан къайгъуяр» ва маса стендар, фотомонтажар фикир желбдайбур хьанва.

Мусинат Нуралиевади вичин кIваляй гъана ва мукьва-кьилийривай, хуьруьнвийривай алатай вахтарин кIвалин къаб-къажах, хуьруьн майишатдин алатар кIватIна, клубда «Россиядин халкьарин адетдин культурадин пIипI» тешкилнава. Абуруз хуьруьнвийри, иллаки школьникри еке интерес ийизва.

М. Нуралиева «Цмур» тIвар алай культурадинни ял ягъунин центрадин (КДЦ-дин) директорни я. Адак Цмуррин, Качалхуьруьн ва Ичинрин хуьрерин клубар акатзава.

- Чи центрада 15 кас манидаррикай, кьуьлердайбурукай ва музыкантрикай ибарат тир художественный самодеятельностдин коллектив кардик ква, - лугьузва М. Нуралиевади. – Ада неинки Цмуррин дередин хуьрера, гьакIни районда ва адалай къеце тухузвай шадвилин мярекатра иштиракзава. Манийрилайни кьуьлерилай гъейри, чи коллективдин репертуардик халкьдин алатай вахтарин адетар къалурзавай сегьнеяр, фольклордин нумраярни ква.

Мусинат Нуралиева бажарагълу культработник, кьетIен сес авай манидар хьиз, милли хуьрекар гьазурунин рекьяй алакьунар ва устадвал авай ашпазни я. Ада гьазурай цуру нек, гитI, тIач, цикIенар ва милли маса хуьрекар Ахцегьа «Шарвили» суварик, Кьасумхуьрел «Яран суварик», Дербентда, Махачкъалада фольклордин мярекатра гзафбуру дадмишна.

- Гаф авач, Мусинат вах культурадин рекье вичин бахт жагъанвай, рикI алай пешеди руьгьдин игьтияжар таъминарзавай, гьакъисагъ зегьметдалди хуьруьн ва райондин агьалийрин патай гьуьрмет къазанмишнавай инсанрикай сад я, - лугьузва «сельсовет Цмурский» хуьруьн поселенидин администрациядин кьил Раида Алибеговади. – Чун адан кIвалахдилай гзаф рази я.

Вичиз бажарагъдин патай кьетIен пай ганвай Мусинат Нуралиевади клубда мукьвал-мукьвал кIелзавайбурун конференцияр, машгьур ксарихъ галаз гуьруьшар, вечерар кьиле тухузва. ИкI, мукьвал йикъара ада клубда «Шайдаеври хайи хуьр патал ийизвай баркаллу крар, кIвалахар» лишандик кваз тухвай мярекат итижлуди, метлеб авайди хьана.

Яргъал йисарин намуслу зегьметдай М. Нуралиевадиз Дагъустан Республикадин культурадин министерстводин, райондин администрациядин, культурадин отделдин патай гзаф кьадар Гьуьрметдин грамотаяр, къиметлу пишкешарни ганва.

Текст кхьейди ва шикил ягъайди Хазран Кьасумов я.

 

 Чаз кхьизва

Жемятдин патай чухсагъул

Гьуьрметлу редакция! Квез и чар за райондин агъсакъалрин Советдин ва ЦIийи поселокдин Свердлован тIварунихъ галай куьчеда яшамиш жезвай агьалийрин тIалабуналди кхьизва. Себебни ихьтинди я. Эхиримжи вахтара райондин руководстводи куьчеяр, рекьер аваданламишуниз, агьалияр хъвадай ва дигидай целди таъминаруниз екез фикир гузва. Чун яшамиш жезвай Свердлован тIварунихъ галай куьчедани мукьвара асфальт цана.

Лагьана кIанда, и куьче ЦIийи поселокда сифте арадал атайбурукай сад я. Ана, асул гьисабдай, райондин идарайра кIвалахзавай пешекарар яшамиш жезва. И куьчедиз сифтедай херхем вегьенай, ахпа къван тунай. Гуьгъуьнлай куьчедай кьве сеферда цин турбаяр тухвана, чиле тунвай къванер инлай-анлай акъатна, куьче лап чIуру гьалдиз атана. Марф-кьеж хьайила, хъуьтIуьн варцара куьчеда къекъуьн инсанриз, иллаки аялриз, чIехи яшара авайбуруз, лап четин жезвай. Гила, чна винидихъ лагьайвал, СтIалрал физвай шегьредилай эгечIна, Герцанан куьчедин кьилихъ кьван, Свердлован куьчеда асфальт цана. И баркаллу кардай агьалийри «Сулейман-Стальский район» муниципальный райондин Кьил Нариман Шамсудинович Абдулмуталибоваз, асфальт цунин кIвалахар кьилиз акъудай Мегьарамдхуьруьн райондин рекьерин участокдин махсус бригададиз чухсагъул лугьузва.

Фахрудин Османов, райондин агъсакъалрин Советдин председатель. (Редакциядиз атанвай чарчел мад 6 касдин къулар ала).

 

 

Чи багъри ерияр

Татарханрин хуьр

Гзафбуруз итижлу я гьикI хуьрел Татарханрин хуьр лугьудай тIвар акьалтнатIа. Бубайри лугьудай, исятда хуьр алай чкадал Татардай атана, Хан лугьудай кас вичин хзанни галаз яшамиш хьаналда. Яшамиш жез акъвазай ерияр, инин тIебиат бегенмиш хьайи Хана кIвал эцигна ва гьамишалугъ яз ина амукьна. ИкI, хуьрел Татарханар лугьудай тIвар акьалтналда.

Ханахъ пуд хва авай: Агъабег, Девришбег, Кичибег. Къе лагъайтIа, абур гьар сад са тухумдин тIварцIиз элкьвенва: АГЪАЯР, ДЕВРИШАР, КИЧИЯР.

Чав агакьнавай тахминан делилрай, хуьр 1300-йисара арадал атана. Хуьруьн агъсакъалри гьамиша лугьудай хьи, Татарханрин тарих мискIинда ава, амма ибадатхана уьцIейдалай кьулухъ адан къайгъу чIугвадай касни хьанач.

Хуьр пара гуьрчег чкадал, Кьурагь вацIалай элячIна, Уллу-Гъетягъ дередай 16 километрдин ва ДаркIушрин регъверилай I7 километр­дин яргъа, дагъдин гуьне пата, тамукай са акьван яргъа тушиз, Шалбуз дагъ ва Кетин кьил аквадайвал экIя хьанва. Хуьруьз атай касди лугьун мумкин я, яраб и синелай гъейри, хуьр кутадай са чкани амачир жал? Гар атайла гару, рагъ атайла ракъини тади гузвай чка я. И суалдизни за бубайривай ван хьайи тегьерда жаваб гуда: хуьр синел хьайила, угърийрикайни къачагърикай мал-къара хуьз регьят тир.

1886-йисан переписдин делилриз килигайтIа, Татарханрин хуьре 105 кIвал, 550 кас авай. Тарихдин маса чинрай аквазвайвал, Советрин властдиз акси экъечIай Деникинахъ галаз женг чIугурбур Татар­ханрин хуьряйни хьана: Балиханов Эскендарни Гьажимегьамедов Гьажи-къурбан. Гь. Гьажимегьамедов женгинин хирерикди телеф хьана, Кьасумхуьр - Кьурагь рекьин къерехдив “Ятар” лугьудай чкадал секинарнава.

1930-йисуз хуьре ликпункт ачухна, мискIинда, зи-ви кIвалера кIелиз-кхьиз чирзавай.

1936-йисуз Татарханрин хуьре колхозди вичин кIвалах башламишна. Анин председателвилени Садикь Садикьов хкянавай.

Са йис арадай фейила, школадин дарамат эцигиз башламишна.

1938-йисалай хуьре ирид йисан школа ачухна, анин директорни Гьажиагъаев Мамед тир. Ада школа, хуьруьн гележег патал вичелай алакьдай гзаф кIвалахар авуна. Школадин патав ада кутур багъ хуьруьнвийриз зегьметкешвилин чешне яз къени ама. Ватандин ЧIехи дяведин йисара ада Кьасумхуьруьн райондин исполкомдин председателвиле, “Коммунизмдин гатфар” газетдин редакторвиле кIвалахна. Къе школадал адан тIвар эцигнайтIа, кутугай кар жедай.

Школада а вахтунда Гьажи­агъаев Мамедахъ галаз Царухаев Сейфуллагьа, Гьажимурадов Хамята, Шагьпазов Бубадини кIвалахнай.

Хуьре ирид йисан школа куьтягьай сифтебурукай яз Амирасланов Анварбега хайи хуьруьн, КIахцугърин, Ялцугърин школайра гзаф йи­сара муаллимвал авуна. Ам Шихидхуьруьн юкьван школадин за­вуч, Курхуьруьн, гуьгъуьнлай Герейханован (1-отд.) юкьван школайрин директор хьана, “Рабкоопдин” правленидин предсе-дателвиле хкяна ва 1982-йисалай пенсиядиз фидалди халкьдин депутатрин Герейханован хуьруьн Советдин председателвиле кIвалахна. Ам “РСФСР-дин халкьдин просвещенидин отличник”, “ДАССР-дин школайрин лайихлу муаллим” тIварариз, “СССР-дин гражданвилин оборонадин отличник” медалдиз, санбар грамотайризни чухсагъулдин чарариз лайихлу хьана. Гьар са къуллугъдал Анварбег муаллим яз чир хьайи адаз, пенсиядиз экъечIайла, кIвалахдин юлдашри “Нива» автомашин пишкешнай.

96 татарханви Ватандин ЧIехи дяведин иштиракчияр хьана. Абурукай 54 кьегьалди женгера чанар гана. Фрондин далу патани чи хуьруьнвийри активвилелди зегьмет чIугунай - гзафбуруз “Кавказ хуьнай”, “Гьакъисагъвилелди зегьмет чIугунай” медаларни ганай.

Ватандин ЧIехи дяведин четин йисара хуьруьнвийри гьар са кIвалахда сада-садаз куьмекдин гъил яргъи ийидай. УстIарар тир Рама­занов Мемейа, Эмиргьамзаев Аюба, Пашаев Гьажимета, Жаватов Имама, Магьмудов Къафлана, Ба­баев Балакъардаша, Ханов Асла­на а йисара зегьмет чIугун тавур эцигунар бажагьат ава.

1966-йисан гатфариз залзала хьана. И бедбахтвилин себебдикди хуьр пуд патахъ хьана - ЦIийи Макьарал, Герейханован совхоздал (1-отд.) фейибурулай гъейри, хайи ерийра амукьайбурни авай.

1970-йисуз Татарханрин хуь­руьз токдин симер чIугуна. Им хуьруьнвияр патал еке сувариз элкъвена, вучиз лагьайтIа гьеле залзаладилай вилик шалманар акIурнавайди, гьазурвилер акунвайди тир, агьалийри кIвалера электрикдин лампа куькIуьрун гуьзетиз са шумуд йис хьанвай.

Хъсан ва пис крар инсанрин рикIелай фидач лугьудай гафар гьахълубур я. 2013-йисуз “Росюгстрой” ООО-дин директор, Амирас­ланов Лазерани адан стха, участокдин начальник Тельмана хсуси харжийрихъди хуьруьз тIебии газ гьана. “Айдинбековский” совхоздин директор хьайи Агъабалаев Агъабалади хуьруьн рехъ туькIуьр хъувуна. Уллу-Гъетягърин хуьруьн Со­ветдин председатель хьайи Агьарзаева Зуьгьреханума 2500 метрдин мензилдай хуьруьз яд гьана. Хуьруьн администрациядин кьил хьайила Гьуьсенбегов Гьабиба, марф-жив къвайила, къекъвез тежедай гьалдиз къвезвай хуьруьн куьчеяр туькIуьр хъувуна. Хуьруьн гележегдик пай кутур, татарханвийрин уьмуьр кьезилариз алахъай гьар са кьегьалдиз баркалла.

Чи хуьруьнвийри и алай четин девирдани зегьмет чIугуна са кIус фу незва, виликди еримишзава.

                     Камалпаша Амирасланов.

 

Инсан ва тIебиат

Вакай адаз вуч хийир хьанва?

Гьуьрметлу «Куьредин хабарар» газетдин редакция!

За газетдин 41-нумрада «ПIирен там – тIебиатдин гуьзгуьда» кьил алаз РФ-дин журналистрин Союздин член Хазран Кьасумова кхьенвай макъала дикъетдивди кIелна. И тамун гапIал зазни хъсандиз чида, гьакъикъатдани, тIебиатди гуьзелвал, михьи гьава ганва аниз.

Макъаладин авторди дуьз кхьизва: и тамун гапIалдиз хьиз, санлай тIебиатдиз зиянар гузвай инсанар, дуьшуьшарни тIимил туш.

ПIирен тамукай вичиз хас тирвал фасагьатдаказ кIелиз регьят чIалалди ва устаддаказ макъала кхьинай Хазран Кьасумоваз чухсагъул лугьуналди, зазни агъадихъ жувак секинсузвал кутазвай месэлайрикай, тIебиат хуьнихъ авай метлебдикай са-кьве гаф лугьуз кIанзава.

Алемда уьмуьр хуьзвайди анжах чил яз хьайитIа вуч ийида? ГьикI хуьда вуна а уьмуьр? ТIебиатдин девлетрал кьарувал ийидайла, инсан къушарихъ, гьайванрихъ, тарарихъ галаз алакъалу жезва. КьетIендиз фикир гайитIа, гуя акI жезва хьи, чIал чизвачтIани, абуруз ваз са вуч ятIани лугьуз кIанзава. Гьакъикъатдани, тIебиат вахъ галаз даим алакъада ава.

Къати гар авайла, ваз адан йигинвилин, гьуьлел лепеяр алайла, цин ширширдин, къушари лув гудайла, абурун сесерин ванер къвезвани? Ихьтин къайдада тIебиат вахъ галаз рахазва. Пешерин вишришар, гар авайла, тарарин танари ийидай ва­нер, къушарин нагъмаяр... Квекай рахазватIа абур?..

ТIебиатдиз вавай ви гуьгьуьлдиз вуч кIан хьайитIани ийиз жеда, анжах гележегда вуна авур кьван вири кIвалахар бажагьат туькIуьр хъийиз жеда.

ТIебиатди датIана ваз къуллугъзава. Гила вунни гьадан къуллугъда акъваздай вахт алукьнава.

Чилин винел акьван гуьрчег чкаяр ала хьи, абур акурла, инсан гьейран хьана амукьзава. Тикрар тежер гуьрчегвилин алемда, чеб нез жедай шейэр туш, абурукай зарардилай гъейри хийир авайди туш лугьуз, тIебиатдин хейлин девлетар денбеден пучзава. Тамун уьруьшра са тахсирни квачиз чукIурнавай цекверин кIунтIар, герек авазни авачиз атIанвай тарар, ханвай хилер акурла, жуваз акьван регъуь жезва хьи, гуя абур барбатIна-вайди жув я.

Вучиз тамун къушари, гьайванри датIана мукъаятвал хуьзва, гьатта сада-садални ихтибар тавуна. Мукъаятвал тахьайтIа, абур ажалдин къармахра гьатун мумкин я. Тамун девлетрал виридалайни “рикI алайбур” гьуьрчехъанар я... ТIебиатдивай ан­жах инсандин куьмек галаз вичикай суьгьбетиз жеда. Чидач адавай фикир ийиз жезвани, жезвачни, анжах са кар чаз якъин я: тIебиатдихъ чав фикир ийиз тадай къуват ава.

Ваз тIебиатди гьикьван къуллугъар ийизватIа рикIел гъваш ва гьа са вахтунда жуваз суални це: вакай адаз вуч хийир хьанва?

Алимирзе Агъамирзоев, ДР-дин хуьруьн майишатдин лайихлу работник. Эминхуьр.

 

 

Информация 


о единовременной компенсационной выплате в размере 5000 рублей гражданам Российской Федерации, постоянно проживающим на ее территории и являющимся получателями страховых пенсий и пенсий по государственному пенсионному обеспечению, в качестве социальной поддержки

 

Данная выплата будет, осуществляется в январе 2017 года. Связано это с тем, что в настоящее время сложилась достаточно напряженная экономическая ситуация, характеризующаяся весьма ограниченными бюджетными возможностями. В ходе исполнения федерального бюджета в 2016 году планируется изыскать необходимые финансовые средства для осуществления этой выплаты.

Для этого Правительством РФ будут приняты все необходимые меры. По оценкам потребуется более 200 млрд, рублей. Выплата носит разовый характер. Важно отметить то, что в условиях сложившейся экономической ситуации в стране изменен в 2016 году порядок ежегодной индексации пенсий. Ранее, до 2016 года, пенсии индексировались с учетом роста потребительских цен (страховые пенсии) или роста прожиточного минимума пенсионера (пенсии по государственному пенсионному обеспечению).

В Пенсионном фонде Дагестана напоминают, что в 2016 году уже осуществлена индексация страховых пенсий неработающих пенсионеров с 1 февраля 2016 года на 4 процента, а с 1 апреля на 4% проиндексированы пенсии по государственному пенсионному обеспечению.

В этой связи принято решение в форме единовременной выплаты компенсировать пенсионерам за оставшийся период 2016 года до проведения новой индексации в 2017 году разницу между показателями инфляции за 2015 год и проведенной с 1 февраля 2016 года индексации. Размер единовременной выплаты в 5000 рублей примерно соответствуют среднему размеру выплаты, которую получил бы пенсионер при второй индексации.

Осуществление единовременной выплаты коснется около 43 млн. получателей страховых пенсий и пенсии по государственному пенсионному обеспечению - работающих и неработающих.

С учетом сложной экономической ситуации и напряженных параметров федерального бюджета принято решение компенсировать индексацию 2016 года в виде самостоятельной новой выплаты, носящей разовый характер, которая является формой социальной поддержки и в состав пенсионного обеспечения не включается.

Техмезов М. А., специалист-эксперт, юрист Пенсионного фонда.

 

 

Жегьил цIирер

Имуча-муча, муч халича?

Хуьзва къацу парталди

Вуна вич тIуьн паталди.

Klapac я вич, акурла,

Хада, кIута акьурла.

                 * * *

Къуьлни, нехвни, мух неда,

Амма ам вич тух жедач.

                 * * *

Сала - къацу кIекIецар,

Чеб вири я мекецар.

                 * * *

Килигайла кац я,

ТIуьн тамам яц я.

                * * *

Гатада, гатада –

Шехьдач, кIевиз рахада.

                * * *

Бадени вич дустар я,

Вич гъалунин устIар я.

                * * *

ВикIегьди, зирекди,

Гьаятда вич герекди.

                * * *

ГайитIа куруни,

Къачудайди тIуруни.

                * * *

КIвачера тур гьава, гар,

Ялда ада чIехи пар.

                * * *

КIватIда яд, кIватIда яд,

Артух тежез катда яд.

                * * *

Вич такIанди ахмакь я,

Акьуллудан дамах я.

 

 

Квез чидани?


1896-йисуз сифте яз чапдай акъатай “Куьре чIал” ктабдин автор:

а) Воронцов?

б) Брусилов?

в) Услар?


1911-йируз Тифлисда кIелун патал чапдай акъатай ктабдин тIвар гьим тир ва ада шумуд гьарф авай:

а) Букварь, 48 гьарф?

б) Куринская азбука,

44 гьарф?

в) К1елдай жуз, 45 гьарф?


Мегьамед Гьажиев рагьметдиз фейи йис:

а) 1955-йис?

б) 1957-йис?

в) 1958-йис?