№47

Райондин уьмуьр: лишанлу вакъиаяр ва мярекатар

Олимпиададин чемпион СтIал Сулейманан районда

2016-йисан 15-сентябрь. Кьасумхуьрел алай И. Гь. Тагьирован тIварунихъ галай Россиядин халкьарин адетдин культурадин Центрадин вилик квай гегьенш ва гуьрчег майдан суварин къайдада безетмишнава: кьуд пад пайдахар, шарар, цуьквер я.

Центрадин вилик патан цлал Бразилиядин Рио-де-Жанейрода кьиле фейи Олимпиададин XXXI къугъунра тхэквондодай чемпионвилин тIвар къачур Радик (Абдурагьим) Исаеван чIехи портрет алкIурнава, адан кIаникай яру парчадал чIехи гьарфаралди «Яшамишрай Олимпиададин чемпион, Шарвилидин неве Абдарагьим Исаев!» гафар кхьенва. Пакаман кьиляй и майдандал кIватI хьанвай гзаф кьадар инсанрин гуьгьуьлар шад тир, школадин формаяр алай аялрин гъиле Олимпиададин чемпиондин шикилар, гъвечIи пайдахар, шарар, цуьквер авай.

Эхь, куьн дуьз гъавурда акьурвал, Дагъустандин халкьарин Садвилин юкъуз махлукьат Олимпиадада лезги халкьдин тIвар виридуьньядиз машгьур авур Радик Исаев СтIал Сулейманан чилел къаршиламишунин мяре-катдиз кIватI хьанвайди тир.

Сятдин 11 тамам хьайила анал атай «Сулейман-Стальский район» муниципальный райондин Кьил Нариман Шамсудинович Абдул-муталибов, республикадин общественно-политический деятель, Дербент шегьердин Собранидин депутат Имам Музамудинович Яралиев, Дагъустан Рес-публикадин Халкьдин Соб-ранидин депутат Гьамидулагь Исмаилович Мегьамедов ва жавабдар маса работникар кIватI хьанвай-буру гурлу капар ягъуналди, «Ихьтин мярекат тешкилайбуруз чухсагъул» гафар лугьу-налди, къарши-ламишна.

Арадай са акьван вахт фе-нач, инал Олим-пиададин чемпи-онвилин тIвар къазанмишнавай кьегьал хва Радик Исаев, адан дустар тир Рио-де-Жанейро шегьерда кьиле фейи Олимпиадада грекринни рим-луйрин жуьреда кьуршахар кьунай буьруьнждин медаль къачур Жавид Гьамзатов, спортдин и жуьредай кьве сеферда дуьньядин чемпион Алим Селимов атана. Абур зуьрнединни далдамдин шад авазрик кваз милли парталар алай рушари фуни кьел гваз, школьникри цуькверин кIунчIар вугуналди кьабулна. Нариман Шамсудинович Абдулмута-либова, Имам Музамудинович Яралиева, Гьамидулагь Исма-илович Мегьамедова машгьур спортсменриз агалкьунар мубаракна, хуш келимаяр лагьана, абур къужахламишна.

Кьулан СтIалрин юкьван школадин аялрин «Куьре» ансамблди зиринг кьуьлер авуна.

Багьа мугьманар, райондин гьакимар, машгьур спортсменар вилик кваз махлукьат Россиядин халкьарин адетдин культурадин Центрадин чIехи залдиз ахмиш хьана. Сегьнедин цлални Радик Исаеван чIехи шикил алкIурнавай ва ам тебрикзавай гафар кхьенвай.

Мярекат ачухунин сифте гаф «Сулейман-Стальский район» муниципальный райондин Кьил Нариман Шамсудинович Аб-дулмуталибов рахана.

- Гьуьрметлу мугьманар, спортсменар, райондин агьалияр! – лагьана Н. Ш. Абдулмуталибова. – Алай йисан 21-августдиз Бразилиядин Рио-де-Жанейрода кьиле фейи Олимпиададин къугъунар тарихда гьатна. Олимпиададин чемпионвилин тIварцIиз Азербайжан Респуб-ликадин патай экъечIай лезги хва Радик Исаева 80 килограммдилай заланвал авай спортсменрин арада тхеквондодай 1-чка кьуна. Им лугьуз тежер кьван еке агалкьун я. Им вири девирда и чIехи дережадиз акъатай кьвед лагьай лезги я. Сегьнеда янавай плакатдал кхьенвайвал, Радик Исаев Шарвилидин неве я. Ихтияр це заз райондин вири агьалийрин тIварунихъай кьегьал лезги хциз Олимпиададин чемпионвилин тIвар мубарак ийидай, адав «Сулейман-Стальский райондин гьуьрметлу агьали» лагьай диплом вахкудай. Мадни, чна Радиказ чи райондай чилин участокни гуда, чаз ам чи райондин агьали хьана, чахъ галаз гьамиша алакъада хьана кIанзава. Идалди за къенин мярекат ачухнавайди язни гьисабзава.

Россиядин Федерациядин Гимн яна.

Сифте гаф гана мярекатдал рахай райондин администра-циядин жегьилрин крарин рекьяй ва спортдинни физкультурадин отделдин начальник Надыр Эфендиева райондин жегьилрин ва спортсменрин тIварунихъай Радик Исаеваз, Жавид Гьамзатоваз ва Алим Селимоваз спортда къазанмишнавай агалкьунар, къачунвай тIварар мубаракна, ихьтин гуьзел мярекат тешкилунай Нариман Шамсудинович Абдулмуталибоваз ва спорт-сменриз гузвай куьмекдай Имам Музамудинович Яралиеваз чухсагъул лагьана.

Трибунадихъ атай бажарагълу культработник Ярагьмед Ярагьмедова мярекатдин иштиракчияр Радик Исаеван биографиядихъ ва спортдин рекьихъ галаз танишарна. Ада лагьайвал, Радик (Абдурагьим) Велединович Исаев 1989-йисуз Ахцегь райондин Ухулрин хуьре дидедиз хьана, миллетдал гьалтайла лезги я. Радик 2012-йисуз Лондонда кьиле фейи гатун Олимпиадада иштиракдайбурун Россиядин олимпийский гегьенш командадик кутунай, ят1ани, бязи себебралди, адавай  XXX Олимпиададиз физ хьанач. Ам Дагъустандин женгинин искусствойрин государственный центрадик квай. Радик Исаева 2010-йисуз Россиядин чемпионвилин тIвар, 2010-2011-йисара Россиядин Кубок къачуна.

2012-йисан эхиррилай Азер-байжандин командадик кваз акъажунра иштиракзава.

2013-йисуз Пуэбледа кьиле фейи дуьньядин чемпионатда 3-чка, 2014-йисуз Бакуда кьиле фейи Европадин чемпионатда 1-чка кьуна.

2014-йисуз олимпийский заланвилин категорийрай кьиле фейи сад лагьай Европадин чемпионатда тхэквондодай 2-чка (80 кг. Нальчик) кьуна.

2015-йисан 17-майдиз тхэк-вондодай Челябинск шегьерда кьиле фейи дуьньядин чемпионатда, финалда Узбе-кистандай тир Жасура Байку-зиевал гъалиб хьуналди, Радик Исаева 1-чка кьуна.

2015-йисан 19-июндиз Бакуда кьиле фейи 1-Европейский къугъунра гъалибвал къачуна. Ихьтин виниз тир нетижайрай ва Азербайжанда спорт вилик тухунин лайихлувилерай Радиказ «Слава» орден гана.

2015-йисан 8-октябрдиз Мунгенда (Южная Корея) кьиле фейи VI-Виридуьньядин военный къугъунра  буьруьнждин медаль къачуна.

2016-йисуз Олимпиададин къугъунрин чемпион хьана. Гьа и йисан 1-сентябрдиз Азербайжан Республикадин Президент Ильгьам Алиеван Указдалди Радик Исаеваз «За службу Отечеству» орден гана.

Мярекатдал Радик Исаеваз тебрикдин келимаяр Кьасум-хуьрелай тир жаванрин арада самбодай республикадин чемпион Гьажирамазан Ягъи-бегова, райондин агъсакъалрин Советдин председатель Фахрудин Османова, машгьур шаир Сажидин Саидгьасанова (ада вичи Олимпиададин чемпиондиз бахшна кхьенвай шиирни кIелна), ДР-дин Халкьдин Собранидин депутат Гьамидулагь Мегьамедова лагьана.

Мярекат кьиле тухузвайди тир Нариман Шамсудинович Абдулмуталибова спортсменриз чIехи турнирриз финин ва маса рекьерай еке куьмекар гузвай, абурун гъалибвилер раиж ийизвай лезги халкьдин кьегьал хва, Дербент шегьердин Собранидин депутат, общественный деятель Имам Музамудиновичаз гаф гун залда авайбуру гурлу капар ягъуналди къаршиламишна.

- Азиз дустар! – лагьана И. М. Яралиева. – Инал рахайбуру Олимпиададин чемпионвилин тIвар къазанмишнавай Радик Исаеваз тебрикдин гафар гзаф лагьана, абуруз зани шериквалзава. Заз мадни лугьуз кIанзава хьи, накь райондин жегьилри Рио-де-Жанейрода кьиле фейи Олимпиадада буьруьнждин медаль къачур кьегьал мад са хва – Жавид Гьамзатовни тебрикна, адаз хъсан са пишкешни гана. Олимпиадайра ихьтин гъалибвилер, хъсан нетижаяр къене рикI авай, жумарт, кьегьал инсанривай, жуван Ватан, жуван чил кIандай, абурал рикI алай ксаривай къазанмишиз алакьзавайди я. Зун инанмиш я хьи, къе инал чеб чна тебрикзавай спортсменрилай, абурулай чешне къачуз алахъзавай жегьилрилай къенлай кьулухъни агалкьунар къазанмишиз, хайи Ватан, хайи халкь машгьуриз алакьда. Заз мад сеферда тикрариз кIанзава: сагърай чи хва, чи гъвечIи стха Радик Исаев! Сагърай адан гъалибвал! Баркалла ваз!

Вичиз хас тирвал ватанпе-ресвилин гьиссер кутадай ялавлу рахунрилай, тебрикрилай гуьгъуьниз лезги халкьдин кьегьал ва мерд хва Имам Музамудинович Яралиева Олимпиададин къу-гъунрин чемпион Радик Исаевав, гурлу капарик кваз, вичин хзандин патай пишкеш яз гузвай машиндин куьлегарни вахкана.

Гуьгъуьнлай анал машгьур спортсменар тир Алим Селимов, Жавид Гьамзатов ва эхирдайни Олимпиададин къугъунрин чемпион Радик Исаев рахана. Абуру чпин адресдиз тебрикдин хуш келимаяр лугьунай, багьа пишкешар гунай, ихьтин шад мярекат тешкилунай Имам Музамудинович Яралиеваз, Нариман Шамсудинович Абдулмуталибоваз рикIин сидкьидай чухсагъул лагьана.

Къейд авун лазим я хьи, СтIал Сулейманан районда Олим-пиададин къугъунрин чемпион тебрик авунин мярекат сифте яз кьиле фена. Са рахунни алачиз, тешкиллудаказ ва махлукьатдин еке иштираквал аваз кьиле фейи мярекат райондин уьмуьрда лишанлу вакъиадиз элкъвена.

Текст кхьейди ва шикилар ягъайди Хазран Кьасумов я.

Инвестицияр ва социальный месэлаяр

Михьи рикIерни ачух гъилер жумарт инсанрихъ жеда

КIвал гьаятдилай, хуьр рекьелай башламиш жезва, лугьузва бубайрин камаллу мисалда. Гьар са кас патал Ватанни ам яшамиш жезвай хуьрелай, райондилай башламиш жезва. ГьакI хьайила, вичиз гьахълудаказ арифдарринни камалэгьлийрин, алимринни шаиррин, жуьреба-жуьре пешекарринни зегьметкеш инсанрин макан лугьузвай СтIал Сулейманан район ана яшамиш жезвай инсанрин гъвечIи ватан я.  Мадни шадвал  кутадай кар ам я хьи, район йисандавай-суз чIехи, авадан, мублагь, гуьрчег жезва. Райондин гзаф хуьрер шегьерриз ухшар хьанва, анра социальный, аваданламишунин рекьерай тухузвай кIвалахар чи йикъарани гзаф я. Муниципальный райондин Кьил, вичин гъвечIи Ватандихъ – райондихъ рикI кузвай кьегьал хва Нариман Шамсудинович Абдулмуталибова гьахълудаказ лугьузвайвал, гзаф районэгьлийри хуьрер аваданламишуниз, анра школаяр, аялрин бахчаяр, спортдин комплексар, музеяр, памятникар эцигуниз, абур ремонт авуниз, рекьерани куьчейра асфальт цуниз ва ихьтин баркаллу маса кIвалахриз чпин пулунин такьатар харжзава, гьа идалди хайи райондиз, халкьдиз чпин патай авай кIанивал къалурзава.

Гьакъикъатдани, Цмуррин хуьре кIелунинни спортдин чIехи комплекс эцигай, алай вахтунда 120 аялдиз чка авай кьве мертебадин школадин дарамат, муаллимар патал 8 квартирадин кIвал эцигзавай генерал-майор Гьажи-Къурбан Шайдаеван, Сардархуьре спортдин комплексдин дарамат эцигай, алай вахтунда аялрин бахчадин дарамат эцигзавай «ТРОН» ООО-дин генеральный директор Сагьиб Алимован, баркаллу гзаф кIвалахар авур ва ийизвай Марат Шайдаеван, Азиз Яралиеван, Мамед Абасован, Селим Абасован, Майил Нефтялиеван, Къудрат Айбатован ва масабурун тIварар къе виридан мецел ала, абуруз халкьди аферин ва баркалла лугьузва.

Ваъ, ваъ, гьуьрметлу кIелзавайди, районда тухузвай эцигунрик, аваданламишунин маса кIвалахрик еке пай кутунвай ва кутазвай инвесторрикай – кьегьал рухвайрикай рахадайла, чи рикIелай халкьдин мерд, рикI михьи, гьа са вахтунда жумарт хва Имам Музамудинович Яралиеван тIвар алатнач, ам чна гьа списокда кьасухдай кхьенач. Вучиз лагьайтIа, хайи райондихъ, адан гележегдихъ рикI кунал, ийизвай баркаллу крарал гьалтайла Имам Музамудинович Яралиев виридалайни вине, кIвенкIве ава. И кар виридаз чизва, аквазва, гьавиляй ам халкьдиз играми, сейли я.

… Рехъ галачир хуьр жедач. «Мамрач-Ташкапур» шегьредилай (Кьасумхуьруьн цIийи муькъуьн кIанихъай) Вини СтIалдал физвай 3 километрдин рехъ чIуру гьалда аваз гзаф йисар тир. Къекъуьнар, хъутIалар гзаф хьуни анай гьам транспортдин улакьриз, гьам инсанриз гьерекат авун лап четин жезвай, иллаки марф-кьеж авайла, хъуьтIуьн вахтунда. Имам Музамудинович Яралиева рехъ къайдадиз гъун вичин хивез къачуна. Сифте нубатда рехъ гьяркьуь хъувуна, гила адан гьяркьуьвилел 18 метр ала. Гаф кватай чкадал лугьуз кIанзава хьи, икьван гьяркьуь рехъ неинки чи районда, гзаф маса районрани авач. И рекье са шумуд чкадилай къекъуьнар, хъутIалар хкудна, яд фидай турбаяр кутуна, Вини СтIалдал агакьзавай чкадилай кьвал авай патай (уьцIуьн тавун патал) цал эцигна, кьилинди, еридивди ана асфальт цана, рехъ тирвал кьве патани экверин столбаяр акIурна, абурал йифен экв гудай «кобраяр» эцигна. И кардик рекьин кьве патани гьамиша къацуз амукьдай къелемар, кул-кусар цун, аваданламишунин маса кIвалахар давамарун ква. Вири и кIвалахриз 22 миллион манат инвестицияр харжна.

И йикъара Яралиеврин хзандин пулунин такьатралди шегьредилай Вини СтIалрин рекьиз экъечIзавай къекъуьн гегьеншарна, ана асфальт цана. Мукьвара анал инсанар акъваздай гуьрчег кьурни эцигда, и кар патал махсус чкани (1-шикилда) тунва.

Багъларин юкьвай фенвай гегьенш и рехъ кьуна чун Вини СтIалрин хуьруьзни фена. 570-дав агакьна майишатар, 400-дав агакьна кIвалер авай хуьре кьилин куьчеда асфальт цанва, социальный рекьерай хейлин кIвалахар кьилиз акъуднава. Хуьруьн администрациядин дараматдин вилик квай чIехи гьаятни асфальт цана, къерехра ва юкьни-юкьвал цуьквер цана, къелемар акIурна, безетмишнава.

Хуьруьн кьилин куьче кьуна винелди фейила чIехи ва гуьрчегдиз туькIуьр хъувунвай мискIин  (2-шикилда) гьалтзава. И кар патални Яралиеврин хзанди чпин хсуси пулунин такьатар харжна, гьакIни хуьруьн мулкуна авай пак чкаяр къайдадиз хкана, сурар ракьун «клеткайра» тунвай сеткадалди кIевирна.

Хуьруьн юкьни-юкьвал халкьдин кьегьал хци эцигнавай паркни (3-шикилда) агьалияр патал къулайди, акунар алайди хьанва. Ана 15-дав агакьна шамагъаждин, шабалтдин ва маса къелемар цанва, инсанар къекъведай рекьера (тротуарра) плитаяр тунва, 5 скамейка ва са кьиле гуьрчег булах эцигнава, элкъвена сетка янава.

Инал Имам Музамудинович Яралиева ва адан хзанди Алкьвадрал вичин сметадин къимет 25 миллион манат тир Гьасан эфендидин музей, къадим Дербент шегьерда Дагъустандин халкьдин шаир СтIал Сулейманаз памятник, ЦIийи поселокда парк-аллея эцигайди, КIварчагърин хуьре спортдинни сагъламвилин комплексдин дараматдин  эцигунар кьиле тухузвайдини рикIел хкун кутугнава.

СтIал Сулейманан кIвал-музей арадал хкун патал мергьеметлувилин фонд тешкилуник кьил кутурбурукай садни Имам Музамудинович я. Ада мергьеметлувилин маса кIвалахарни гзаф ийизва, спонсорвилин куьмекарни гузва.

Эхь, михьи рикIерни ачух гъилер анжах жумарт инсанрихъ жеда.

Хазран Кьасумов, РФ-дин журналистрин Союздин член.

Международный ислягьвилин Югъ

Лацу лиф – ислягьвилин ярж

2001-йисуз ООН-дин Генеральный Ассамблеяди кьабулай къарардалди гьар йисан 21-сентябрдиз дуьньядин халкьари Международный ислягьвилин югъ къейдзава. Идан макьсадни сад я: дявеяр акъвазарун, гужунин, зулумдин пис крарикай кьил къакъудун. Гьа са вахтунда государствойрин къенепата ва халкьарин арадани ислягьвилин фикирар, идеалар мягькемарун. ООН-ди вири уьлквейриз, халкьариз Ислягьвилин юкъуз дяведин, къал-къиждин гьерекатар акъвазарун ва дуьньяда ислягьви­лин гьалар твадай серенжемар, мярекатар тухун теклифнавайди я.

Къейд ийиз кIанзава, ООН-дин Генеральный Ассамблеяди 30 йис идалай вилик дуьньядин вири халкьариз ислягьвал хуьнин ихтияр авайвилин гьакъиндай Декларация кьабулнай. И карни фикирда кьуна ООН-ди цIинин ислягьвилин юкъуз “Халкьариз ислягьвал хуьнин гьакъиндай ихтияр ава” темадай жуьреба-жуьре мярекатар тухунни теклифна. Мярекатар тухун тIимил я. Государ­ствойрин, политический партийрин руководителрин ва маса талукь ксарин везифа гьар са чкада ислягьвилин гьалар арадал гъун я. ГьикI лагьайтIа, ислягьвал авай чкада инсанди вич азаддиз, гумрагьдиз, шаддиз гьиссзава ва ада вичиз авай мумкинвилерикай вичизни, обществодизни хийир хкатдайвал менфят къачузва.

Адет хьанвайвал, Ислягьвилин юкъуз дяведин гьерекатар авай вири чкайра абур 24 сятда акъвазарун лазим я. ООН-ди гьа икI истемишзава.

Дявеяр акъвазарун, гужунин, зулумдин пис крар негь  авун цIалцIам гафар туш, инсаният мадни вилик, хъсан крарихъ тухудай мумкинвал арадал гъунин игьтияж я. Анжах ислягьвилин алакъайри, меслятдин ихтилатри, лап четин месэлаярни сада-садаз гьуьрмет авуналди, меслятдивди гьялуни вири инсаният патал менфятлу, виле акьадай хьтин нетижаяр арадал гъида.

Международный ислягьвилин йикъан лишандик кваз гьамиша ислягьвилин месзлайрал фикир желбиз тазвай мярекатар тухузвайди я. ГьакI Африкадин уьлквейрани. Анрал мад сеферда дуьньяда гьикьван агрессия, писвилер, менфятсуз кьиникьар, такIанвилер аватIа рикIел хкизва.

Низ герек я дявеяр? Вуч патал я дявеяр? Дуьньяда гьакIни жуьреба-жуьре азарар, каш, яшайишдин четин шартIар себеб яз агъзурралди инсанар телеф жезва. Гьа ихьтин татугайвилерихъ галаз женг чIугуна кIанда, маса халкьар лукIвиле тваз, чилер кьаз, жуван фикир амайбурал илитIиз алахъун герек туш.

Ислягьвилин юкъуз суваррин мярекатрик “Ислягьвилин зенгинайни” (Колокол мира) сесер акъудзавайди я. Лугьун лазим я хьи, “Колокол мира” 60 уьлкведин аялри кIватIай монетар цIурурна туькIуьрнавайди я. Адан винелни гзафбуруз малум тир гафар кхьенва: “Вири дуьньяда умуми ислягьвал яшамишрай!” И ко­локол 1954-йисуз Японияди ООН-диз пишкешайди я. Ам ООН-дин Секретариатдин къвалав гвай пара гуьрчег багъда эцигнава. Гьар Ислягьвилин юкъуз 15 декьикьада ислягьвилин зенг язава, дявейра телеф хьайибур рикIел хкуналди, са декьикьада инсанар кисна акъваззава. Авайвал лагьайтIа, и зенгиник йиса кьве сеферда ван кутазва. Гатфариз, югъни йиф барабар жезвайла ва Ислягьвилин юкъуз.

Фадлай малум тирвал, Лацу лиф Ислягьвилин ярж я. И ярж вири дуьньяда ишлемишзава. Къуй чи кьилел гьамиша лацу лифре лув гузвай ачух, вили цав хьурай!

баркаллу крарал гьалтайла Имам Музамудинович Яралиев виридалайни вине, кIвенкIве ава. И кар виридаз чизва, аквазва, гьавиляй ам халкьдиз играми, сейли я.

… Рехъ галачир хуьр жедач. «Мамрач-Ташкапур» шегьредилай (Кьасумхуьруьн цIийи муькъуьн кIанихъай) Вини СтIалдал физвай 3 километрдин рехъ чIуру гьалда аваз гзаф йисар тир. Къекъуьнар, хъутIалар гзаф хьуни анай гьам транспортдин улакьриз, гьам инсанриз гьерекат авун лап четин жезвай, иллаки марф-кьеж авайла, хъуьтIуьн вахтунда. Имам Музамудинович Яралиева рехъ къайдадиз гъун вичин хивез къачуна. Сифте нубатда рехъ гьяркьуь хъувуна, гила адан гьяркьуьвилел 18 метр ала. Гаф кватай чкадал лугьуз кIанзава хьи, икьван гьяркьуь рехъ неинки чи районда, гзаф маса районрани авач. И рекье са шумуд чкадилай къекъуьнар, хъутIалар хкудна, яд фидай турбаяр кутуна, Вини СтIалдал агакьзавай чкадилай кьвал авай патай (уьцIуьн тавун патал) цал эцигна, кьилинди, еридивди ана асфальт цана, рехъ тирвал кьве патани экверин столбаяр акIурна, абурал йифен экв гудай «кобраяр» эцигна. И кардик рекьин кьве патани гьамиша къацуз амукьдай къелемар, кул-кусар цун, аваданламишунин маса кIвалахар давамарун ква. Вири и кIвалахриз 22 миллион манат инвестицияр харжна.

И йикъара Яралиеврин хзандин пулунин такьатралди шегьредилай Вини СтIалрин рекьиз экъечIзавай къекъуьн гегьеншарна, ана асфальт цана. Мукьвара анал инсанар акъваздай гуьрчег кьурни эцигда, и кар патал махсус чкани (1-шикилда) тунва.

Багъларин юкьвай фенвай гегьенш и рехъ кьуна чун Вини СтIалрин хуьруьзни фена. 570-дав агакьна майишатар, 400-дав агакьна кIвалер авай хуьре кьилин куьчеда асфальт цанва, социальный рекьерай хейлин кIвалахар кьилиз акъуднава. Хуьруьн администрациядин дараматдин вилик квай чIехи гьаятни асфальт цана, къерехра ва юкьни-юкьвал цуьквер цана, къелемар акIурна, безетмишнава.

Хуьруьн кьилин куьче кьуна винелди фейила чIехи ва гуьрчегдиз туькIуьр хъувунвай мискIин  (2-шикилда) гьалтзава. И кар патални Яралиеврин хзанди чпин хсуси пулунин такьатар харжна, гьакIни хуьруьн мулкуна авай пак чкаяр къайдадиз хкана, сурар ракьун «клеткайра» тунвай сеткадалди кIевирна.

Хуьруьн юкьни-юкьвал халкьдин кьегьал хци эцигнавай паркни (3-шикилда) агьалияр патал къулайди, акунар алайди хьанва. Ана 15-дав агакьна шамагъаждин, шабалтдин ва маса къелемар цанва, инсанар къекъведай рекьера (тротуарра) плитаяр тунва, 5 скамейка ва са кьиле гуьрчег булах эцигнава, элкъвена сетка янава.

Инал Имам Музамудинович Яралиева ва адан хзанди Алкьвадрал вичин сметадин къимет 25 миллион манат тир Гьасан эфендидин музей, къадим Дербент шегьерда Дагъустандин халкьдин шаир СтIал Сулейманаз памятник, ЦIийи поселокда парк-аллея эцигайди, КIварчагърин хуьре спортдинни сагъламвилин комплексдин дараматдин  эцигунар кьиле тухузвайдини рикIел хкун кутугнава.

СтIал Сулейманан кIвал-музей арадал хкун патал мергьеметлувилин фонд тешкилуник кьил кутурбурукай садни Имам Музамудинович я. Ада мергьеметлувилин маса кIвалахарни гзаф ийизва, спонсорвилин куьмекарни гузва.

Эхь, михьи рикIерни ачух гъилер анжах жумарт инсанрихъ жеда.

Хазран Кьасумов, РФ-дин журналистрин Союздин член.

Метлеблу семинар-совещание

Мукьвара Дагъустан Республикадин образованидинни илимдин министерстводин гуьзчивалдай управленидин кьилин пешекар Эльмира Абдурагьмановади райондин администрациядин заседанийрин  залда школайрин директоррихъ, кIелунин рекьяй абурун заместителрихъ ва аялрин бахчайрин заведующийрихъ галаз семинар-совещание тухвана.

Адан кIвалахда гьакIни райондин администрациядин Кьилин 1-заместитель Лацис Оруджева, райондин образованидин управленидин начальник Индира Османовади иштиракна.

Эльмира Абдурагьмановади семинар-совещанидал райондин образованидин учрежденийра муаллимрин кIвалах алай аямдин истемишунрихъ галаз кьадайвал тешкилуниз, аялрин чирвилерин дережа хкажуниз, образованидин хиле хьанвай цIийивилер уьмуьрдиз кечирмишуниз, школайра сайтрин кIвалах гуьнгуьна туниз, лицензияр къачуниз талукь ва маса месэлайрикай гегьенш рахунар авуна, вичи райондин са бязи школайра тухвай ахтармишунрин нетижаяр кьуна, семинар-совещанидин иштиракчийрин патай хьайи суалриз тамам жавабар гана.

Семинар-совещанидал веревирд авур месэлайрикай Кьасумхуьруьн 1-нумрадин ва ЦIийи поселокдин аялрин бахчайрин заведующияр тир Тавсият Мейлановади, Света Сайидалиевади, Герейханован 1-нумрадин, ЦIийи Макьарин юкьван школайрин директорар тир Мадина Гьажимурадовади, Жасмина Абасовади, райондин образованидин управленидин кьилин пешекар Венера Абдуселимовади ва масабуру чпин фикирар лагьана.

Семинар-совещанидилай гуьгъуьниз Э. Абдурагьманова, И. Османова ва райондин образованидин управленидин жавабдар маса работникар райондин са шумуд школадиз фена, анра кIелунинни тербиядин кIвалахар тешкилнавай гьаларихъ галаз таниш хьана.

                                                            Хазран Кьасумов.

       Шикилда: семинар-совещание кьиле физвай вахт.

Зегьметдин гьунар – бул уьзуьмдин кулар

Вичин уьзуьмлухралди, гьар йисуз производстводин хилера агалкьунар къазанмишуналди неинки Сулейман-Стальский районда, гьакIни Кьиблепатан Дагъустанда тIвар-ван авай «Зардиян» ООО-ди республикадин коньякрин ва чехиррин заводар вичин продукциядалди таъминариз 10 йисалай виниз я. ЦIинин йисуз кIвенкIвечи и карханада ципицIар кIватI хъувунин ва маса кIвалахар гьикI кьиле физва? И суалдиз жаваб жагъурунин мураддалди и йикъара райондин хуьруьн майишатдин отделдин начальник Мегьамедзагьид Бабаевни галаз чун, «Информационное агентство» МБУ-дин журналистар, карханадиз мугьман хьана.

Лагьана кIанда, ООО-дихъ Сулейман-Стальский райондин ДаркIуш къазмайрин патав 130, Мегьарамдхуьруьн райондин Уружбайрин ва Хважайрин хуьрерин патарив 30 гектардин уьзуьмлухар ава. Чун фейила рабочиярни механизаторар Хважайрин хуьруьн патав гвай участокда ципицIар кIватI хъувунал машгъул тир.

«Зардиянда» Рисминг, Каберне, Ркацители, Бианка машгьур чехирдин ва технический сортарин ципицIар гьасилзава. ЦIинин йисуз ципицIар гьар са килограмм 18 манатдай Кизлярдин коньякрин заводдиз вахкузва.

- ЦIинин йис уьзуьмчияр патал регьятди хьанач, мукьвал-мукьвал къвайи марфари бегьердиз еке зиянар гана, - лугьузва карханадин генеральный директор Къазихан Азизова. – Уьзуьмлухриз азаррин ва зиянкар гьашаратрин аксина язавай дарманрин къиметарни кьадарсуз багьа хьана. ЦипицIрин бегьер хуьниз карханадиз алава яз багъманчивилел ва магьсулдарвилел машгъул хьуни са тIимил куьмек гана: емишар ва техил маса гана хьайи пулунихъ уьзуьмлухриз ядай дарманар къачуз алакьна, алава яз, хьайи къазанжидихъ чна «Нива» комбайнини маса къачуна.

Гаф кватай чкадал лугьуз кIанзава хьи, алай йисуз карханади къуьл ва нехв цайи 250 гектардин майданрин гьар са гектардай, юкьван гьисабдалди, 30 центнер техил ва 15 гектардин багъларайни ичерин, машмашрин, хутарин, чуьхверрин, шефтелрин хъсан бегьерар вахчуна.

Алай вахтунда ципицIар кIватI хъувунал гьар юкъуз 50 рабочий ва абур заводдиз дашмиш хъувунал 10 улакь машгъул я. И кIвалахра рабочияр тир Шагьселем Фатаховади, Мадина Рамалдановади, Чирагъ Рамазановади, Ира Балафендиевади, механизаторар тир Казим Межидова, Къазиагьмед Къазиева ва масабуру тафаватлувал къалурзава.

Къазихан Азизова чаз лагьайвал, уьзуьмлухрин гьар са гектардай I00 центнер ципицIар кIватI хъийизва. Винидихъ къейд авурвал, къвайи марфариз, тIебиатдин маса татугайвилериз килигайла, им республикада хъсан нетижа яз гьисабиз жеда.

- Санлай къачурла, карханадихъ 450 гектардин чилер ава, - давамарзава ихтилат Къазихан Азизова. – Магьсулар цазвай никIерани чахъ уьзуьмлухар кутадай фикир ава. Гьелелиг и кIвалах акъвазарнава. Себебни а кар я хьи, менфятлудаказ уьзуьмчивилел машгъул хьун патал импортдин сортарин чубукар герек я, гьикI лагьайтIа, абуру азарриз, зиянкар гьашаратриз, тIебиатдин татугайвилериз дурум гузва, абурун бегьерлувални хейлин гзаф я. Ихьтин чубукрин къиметарни багьа я. Гьелелиг абур къачудай мумкинвал чахъ авач. ЯтIани, умуд атIузвач, белки экономикадин татугайвилер арадай акъатин.

Уьзуьмчийрал мад са четинвал ацалтзава, амни районда ципицIар кьабулдай ва гьялдай завод тахьун я. АтIай ципицIар 35-50 километрдиз тухвана заводриз вахкун менфятлу туш, артух такьатар акъатзава.

Чаз акурвал, гьалтзавай четинвилериз, экономический татугайвилеризни килиг тавуна, «Зардиян» ООО-да ципицIар кIватI хъувунин кIвалахар хъсан еришар аваз давамни жезва.

Районда уьзуьмчивилел неинки чун винидихъ рахай кархана, гьакIни «Гуьлгери-вацI», «ЧIе-реяр», «Агро-Дербент», «Дере» ООО-яр, са шумуд КФХ ва арендаторарни машгъул жезва. Санлай районда уьзуьмчивилин хел вилик физвай, гьакIни анра ципицIар кIватI хъувунин кIвалахар кьиле тухузвай гьаларикай чна хуьруьн майишатдин отделдин начальник Мегьамедзагьид Бабаевавай суьгьбет авун тIалабна.

- Санлай къачурла, райондин хуьруьн майишатдин карханайрихъ, лежбервилинни фермервилин майишатрихъ 1400 гектар уьзуьмлухар ава, абурукай 906 гектар бегьердал атанвайбур, амайбурни жегьил уьзуьмлухар я, - лагьана М. Бабаева. – Алатай йисуз районда 8500 тонн ципицIар кIватI хъувунай. Гьар йисуз районда кIватI хъийизвай ципицIрин кьадар 900-1000 тонндив агакьна артух жезва. ЦIи 10 000 тонн ципицIар кIватI хъувун гуьзлемишзава.

Гьакъикъатдани, районда АПК вилик тухунин ва кьилди 2020-йисалди уьзуьмчивал вилик тухунин муниципальный программаяр кардик акатунихъ галаз алакъалу яз, и хиле хъсанвилихъ еке дегишвилер кьиле физва. Инвесторри уьзуьмчивал вилик тухуник еке пай кутазва, абуру цIийи карханаяр тешкилзава.

Районда гьар йисуз 160-200 гектарда цIийи уьзуьмлухар кутазва, цIинин йисуз 160 гектар уьзуьмлухар бегьердал атана.

Мегьамедзагьид Бабаева чаз лагьайвал, КIварчагъ дереда, санлай къачурла, 483 гектар уьзуьмлухар ава, анрин гьар са гектардай 120-140 центнер ципицIар кIватI хъийизва.

ДаркIушрин поселенида кардик квай «Гуьлгери-вацI» ООО-дихъ ва маса майишатрихъ 233 гектар уьзуьмлухар ава, анрин гьар са гектардин бегьерлувални 120 центнердилай виниз я.

Районда «ракъинин кагьрабаяр» кIватI хъувун давам жезва. Квез къуватар хьурай, уьзуьмчияр!

Хазран Кьасумов.

Шикилра: «Зардиян» ООО-дин директор Къ. Азизовани ОСХ-дин начальник М. Бабаева ципицIрин бегьердал шадвалзава; рабочий Ч. Рамазанова; рабочийри ципицIар машиндиз ичIирзава.

Шикилар автординбур я.

ДР-дин школьникриз ва муаллимриз цIийи кIелунин йисуз са кьадар цIийивилер жеда     

 Лугьун лазим я хьи, сифтени-сифте дегишвал ЕГЭ-дин жигьетдай хьанва. Россиядин образованидинни илимдин министерстводи кьабулзавай проектдиз килигна, вахкузвай мажбур тир государственный экзаменар кьведалай пудал кьван артухарнава. Эгер гилалди аттестат къачун патал выпускникри урус чIал ва базовый математика вахкун лазим тиртIа, гила цIийи кIелунин йисуз пуд чарасуз экзамен ва сад жуван хушуналди  хкягъна вахкана кIан жеда.

9-классдин аялри кьуд экзамен вахкуда. Кьвед чарасуз ОГЭ-яр, кьвед чпи хкягъуниз мажбур жеда. ЦIийи къайдадин къанунриз килигна, аттестат къачун патал вири кьуд предметдай рази жедай къиметар хьана кIанда.

Эхиримжи са шумуд йисуз экзаменрин тапшуругърай тестерин пай акъудун активвилелди гьялзавай. 2017-йисуз абур физикадин, химиядин ва биологиядин КИМ-рай акъудда  ва гуманитарный тарсарай ЕГЭ-рин, 2016 – йисуз къецепатан чIаларай хьиз, хурун къайда тун мумкин я.

Рособрнадзордин кьили къейд авурвал, 9-классрани эксперементар тухуда, яни урус чIалай ОГЭ-дин тапшуругърик хурун пай кутунни фикирдиз къачунва. Эгер и эксперемент 9- классда авай аялри хъсан агалкьуралди вахкайтIа, 11- классда авайбурузни ЕГЭ-дай урус чIалай хурун госэкзамен кутада. 

1–сентябрдилай цIийивилер инклюзивный обучениядани гьатнава. Сагъламвиляй зайиф аялриз кутугай ФГОС (федеральный государственный образовательный стандарт) истемишзава. Мектебра пандусар, лифтер, махсус учебникралди, еке шрифтрал кхьенвай ктабаралди  ва маса чарасуз герек тир затIарал туькIуьрун герек къведа.

Спортдал машгъул аялар патални цIийивилер жеда. Физкультурадай «вад» авай, ГТО вахкай аялриз ВУЗ-дик экечIдайла алава баллар гуда. 5-7 классра авай аялриз робототехника лугьудай ва чIехи классра финансовый савадлувилин цIийи тарсар школьный программада твада.

ГъвечIи классра алатай йисуз тухвай Вирироссиядин контрольный кIвалахар (ВПР )алай йисузни авайвал амукьда. Абур гузвай тарсарин ери ахтармишун патал кьиле тухузвайди я.

Гьазурайди – Лена Саидова.

ЦIийи ктабар

«Хайи лувар»

И йикъара лезги шииратдал рикI алайбурал ихьтин тIвар алаз Махачкъалада авай «Мавел» ООО-дин издательствода чапдай акъуднавай шаир Вадим Жамалдинован (Гъетягъ Вадим) шииррин кIватIал агакьнава. Им адан шииррин 3-ктаб я. Адан редактор чи машгьур шаир ва журналист Мердали Жалилов я.

Рангунин жилдер алаз, 300 экземплярдин кьадар аваз, 252 чиникай ибарат яз, 8,5 шартIунин печатдин чарчел акъуднавай и ктабда шаирди жуьреба-жуьре темайриз талукьарна эхиримжи йисара кхьенвай шиирар ва гьакIни «Кьисмет тахьай сур» гьикая гьатнава. И ктаб ада алай йисуз тамам хьанвай вичин 75 йисан юбилейдиз талукьарна акъуднава.

Ктабда сифтегьан гафунин чкадал ганвай «Кьисметдин жигъир» макъалада шаирдин уьмуьрдикай ва яратмишунрикай куьруь баянар ганва.

Шиирарни ктабда, чпин мана-метлебдиз килигна, кьилдин разделриз чара авуна ганва. Эхирдайни ктабда шаирди вичин дустариз, абуруни вичиз бахшна кхьенвай шиирар ва гьакIни районда кьиле фейи са бязи мярекатрал абурухъ галаз санал янавай шикиларни гьатнава.

Ктабдин авторди ам акъудиз спонсорвилин куьмек гунай Марат Ягьяевич Ягьяеваз чухсагъул лугьузва.

Вичин уьмуьрда хзанда хьайи бедбахтвилин дуьшуьшар себеб яз пашманвилин хейлин шиирар кхьинай шииратдал рикI алайбуру «гъамунинни пашманвилин шаир» лугьузвай Вадим Гьамидович Жамалдинова нубатдин и ктабдизни пашман тир «Хайи лувар» тIвар ганватIани, чаз адан шииррай адан руьгьдин ажузвал ваъ, викIегьвал, чи уьмуьрда авай кимивилер негь авун, хци критика, инсанвилин дережа, хайи ватан хуьниз эвер гун аквазва.

ЦIийи ктаб ва вичин 75 йисан юбилей мубарак авунихъ галаз санал чаз чи къелемдин стха Вадим Гьамидовичахъ яргъал уьмуьр, руьгьдин кIубанвал, хзанда бахт-берекат ва яратмишунрин рекье мадни еке агалкьунар хьана кIанзава.

                                Куьре Абид.

Чир хьун хъсан я

Мебелдиз янавай фанердин хкаж хьанвай чкаяр са шумуд къатна чар эхцигна уьтуь гуьцIайла ахцукьда. ИкI дуьз тахьайтIа, фанердин хкаж хьанвай чкайрилай рипинив ва я лезвидив тIекв акъудна, аниз кIарасдин клей цана, мад уьтуь гуьцI хъийида.

                       ***

Эгер квез куь партал гьихьтин парчадикай цванватIа чизвачтIа, ам агъадихъ галай жуьреда ахтармишда:

Парчадай са гъал акъудна адаз цIай яда. Эгер гъал фад, ялав алаз, кайи чарчин ни акъатдай жуьреда кузваз хьайитIа, парча памбагдикай ва я канабдикай, я тахьайтIа, вискоздикай гьазурнавайди лагьай чIал я.

Эгер гъал цIай ягъайла кун тийиз, кайи чIарарин ни акъатиз ва кайи гъалунин кьил шарикдиз элкъвез-ватIа, парча сун ва я ипекдинди лагьай чIал я.

Вискоза ва ипек ацетатдивай чара авун патал гъал ацетондиз вегьеда. Ацетатдин ипекдикай авунвай гъал ацетонда цIрада.

                         ***

Лацу гуьлуьтар гелер алатдайвал гьикI чуьхуьда? Абур чIехи кьве тIуруна авай борный кислота вегьенвай це тур, ахпа адетдин къайдада чуьхуьх. Вили хьанвай чкайрикай лагьайтIа, газетдин са кIус къачуна (адал типографиядин шир жезмай кьван гзаф хьайитIа хъсан я), къайи цик кутуна, 10-15 декьикьада гьа вили хьанвай чкадал эциг.