Сулейман-Стальский район
Версия для слабовидящих

№54

ТЕБРИК

 Глава Сулейман-Стальского района Нариман Абдулмуталибов.jpg
Гьуьрметлу районэгьлияр!

За квез Вирироссиядин сувар-халкьдин садвилин Югъ рикIин сидкьидай мубаракзава. Россиядин общество тупламишунин ниятрихъ элкъуьрнавай государстводин и сувари Россиядин тарих, кьадар-кьисмет гьялдай виридалайни важиблу вахтара чи Ватандин гзаф миллетрин векилрикай ибарат халкь сад хьуни вири жуьрейрин четинвилер алуддай, адан азадвал ва аслу туширвал хуьдай мумкинвал гунин, государство мягькемарунин рехъ ачухунин мисалралди девлетлу тирди чи рикIел хкизва. Чи халкьариз Ватандин кьисметдин ва гележегдин патахъай жавабдарвал гьисс авун, къимет эцигиз тежер кьван багьа ирс - чи гзаф миллетрин векилрикай ибарат уьлкведин халкьарихъ галаз садвал хуьз чалишмиш хьун дериндай хас я. За инанмишвал къалурзавайвал, халкьдин садвилин Йикъа райондин агьалийрин ватанпересвилин руъгь хкаж хьуниз, обществода гьалар мягькемарун ва меслятвал таъминарун, чи район социальный, экономикадин ва руъгьдин жигьетдай вилик тухун патал вири районэгьлийрихъ галаз мадни тупламиш хьуниз куьмек гуда. Заз вири районэгьлийрихъ мягькем сагъламвал, ислягьвал ва хушбахтвал хьана кIанзава.

“Сулейман-Стальский район» муниципальный райондин Кьил Н. Абдулмуталибов


 Райондин уьмуьр: мярекатар ва лишанлу вакъиаяр

Культурадинни чIаларин сувар къейдна

Малум тирвал, Дагъустан Республикадин Кьил Р. Гь. Абдулатипован Указдалди 21-октябрь DSC_1715 [800x600].jpgДагъустандин халкьарин культурадин ва милли чIаларин югъ яз малумарнава. И сувариз талукьарна (тIебиатдин алахьай йикъакай менфят къачуна) алатай жуьмя юкъуз, 28-октябрдиз, И. Гь. Тагьирован тIварунихъ галай Культурадин Дворецдин вилик квай майдандал шадвилин зурба мярекат – халисан фестиваль кьиле фена. Вич хайи чIалан машгьур алим, милли эдебиятдихъ, медениятдихъ кIевелай рикI кузвай кас, бажарагълу руководитель тир муниципальный райондин Кьил Нариман Шамсудинович Абдулмуталибован тапшуругъдалди и мярекатдиз виликамаз райондин культурадин маканри, образованидин талукь идарайри, хуьрера кардик квай КДЦ-ри (культурадинни ял ядай центрайри) ва общественный маса тешкилатри хъсан гьазурвилер акунвай. 

Районда кардик квай ихьтин КДЦ-ри чеб патал чара авунвай чкайрал лезги халкьдин виликан чешнейрай хранвай гуьрчег халичайринни гамарин выставкаяр акъуднавай, гьакIни милли сеняткарвилерин шейэр, милли хуьрекар алай столар тешкилнавай, райондин художественный школади анин муаллимри ва кIелзавайбуру гьар жуьредин рангаралди янавай гьар темайриз талукьарнавай шикилрин, кIарасдал кана, чи шаиррин суьретар акъуднавай, гьакIни райондин центральный библиотекадин работникри чи шаиррин ва писателрин ктабрин выставкаяр акъуднавай. 

Райондин культурадин Дворецдал пакамалай манийринни музыкадин хуш авазрин ван алай. Инсанар, чина хуш хъвер аваз, сада-садаз сувар мубарак ийиз, гамариз, халичайриз, милли сеняткарвилерин шейэриз, выставкайриз ва хуьрекриз килигзава, чпиз бегенмиш хьайи хуьрекар дадмишзава, абур гьазурунин сирер хабар кьазва… 

Сувар ачухунин вахт мукьва хьайила туьнт авазрин ван акъатна. Вилик муниципальный райондин Кьил Н. Ш. Абдулмуталибов аваз райондин гьар къуллугърин руководителар, суварик атанвай мугьманар хуьрерин КДЦ-ри гьазурнавай майданрал фена, анрал алай выставкайриз, милли сеняткарвилин шейэриз мукьуфдивди килигна, хуьрекар дадмишна. Суварин майдандиз милли парталар алай Кьулан СтIалрин юкьван школадин рушарин кьуьлердайбурун десте экъечIна. Абуру СтIал Сулейманан «Марият» шиирдиз теснифнава манидихъ аваздихъ галаз ацукьнавай мугьманрин рикIериз таъсир ийидайвал хъсандиз гьазурнавай кьуьл авуна. 

Суварин программа кьиле тухузвайди тир РДК-дин къуллугъчи ва манидар Ярагьмед Ярагьмедова сувар ачух авунин сифте гаф муниципальный райондин Кьил Нариман Шамсудинович Абдулмуталибоваз гана. 

DSC_1809 [800x600].jpg- И хъсан, баркаллу кардик кьил кутуналди, чна районда и мярекат чIехи сувар хьиз шад гьалара къейдзава. Им важиблу кIвалах я. ЧIал, культура хуьн ва вилик тухун чи гьар садан намусдин буржи я. Райондин депутатрин Собранидин, райадминистрациядин ва гьакIни жуван патай за квез виридаз культурадинни чIалан и гуьзел сувар мубаракзава. Къуй дуьнья ислягь хьурай, куь кIвалерани бахт, берекат ва мублагьвал хьурай! – лагьана вичин рахунрин эхирдай Н. Ш. Абдулмуталибова. 

Машгьур манидар Селимат Гьажиевади «Дидедин чIал» мани тамамарайдалай гуьгъуьниз гаф чи агъсакъал шаир Сажидин Саидгьасановаз гана. Районда милли меденият, чIал хуьнин жигьетдай тухузвай кIвалхдикай лагьайдалай гуьгъуьниз ада вичин са чIални кIелна. Сегьнедиз райондин художественный школадин аялрин хордин коллектив экъечIна, абуру устадвилелди «Сагъ я лезги чил» мани тамамарна. 

Суварин мярекатдал милли меденият ва чIал хуьнин важиблувиликай чпин фикирар ва хайи чIалаз бахшнавай шиирар гваз шаирар тир Шагьабудин Шабатов, Абидин Камилов, Рамазан Дадашев, Гуьлмет Ярметов ва маса юлдашар рахана. Абурун рахунрин арайра манидарар тир Шихсаид Шихбалаева, Омар Меликова, Мерзият Асахановади, Керим Камилова, Ярагьмед Ярагьмедова, Закир Алискерова, Тофик Мегьамедова, Оксана Абдулаевади ва масабуру межлис мадни гурлу авуна. 

Эхирдай нетижаяр кьурла, тафаватлу хьайи КДЦ-риз, абуру кьур чкайриз килигна пишкешар гана. И мярекат райондин культурадин уьмуьрда лишанлу вакъиадиз элкъвена ва ам яргъалди рикIел аламукьдайди хьана. 

 Абидин Камилов.


            Хабарар

 «Самурдин зул»

Мегьарамдхуьруьн районда Дагъустандин культурадин ва чIаларин йикъан, Дагъларин йисан ва 20I3-20I8-йисара Россиядин Федерацияда терроризмдин идеологиядиз акси Комплексный пландин сергьятра аваз «Самурдин зул» 4-республиканский фестиваль кьиле фена. Ана республикадин шегьеррай ва I4 райондай атанвай фольклордин коллективри ва манидарри иштиракна. Абурун арада Сулейман-Стальский райондин И. Гь. Тагьирован тIварунихъ галай Россиядин халкьарин адетдин культурадин Центрадин гьевескар манидарар тир Азим Ризаев ва Эрзиман Османовни авай. Фестивалда активвилелди иштиракунай ва алакьунар къалурунай абур ДР-дин культурадин министерстводин Дипломриз лайихлу хьана.

Терроризмдиз акси яз

«Дагъустанвияр терроризмдиз акси я – Ватан багьа» вацран сергьятра аваз районда кардик квай терроризмдиз акси комиссияди агьалияр патал терроризмдиз ва экстремизмдиз акси кIвалах тухуниз талукьарнавай Памятка акъуднава. Муниципальный райондин Кьил, районда кардик квай АТК-дин председатель Нариман Абдулмуталибова къейд авурвал, Памятка акъудун – им райондин агьалийрин патай терроризмдиз ва экстремизмдиз авай аксивал къалурунихъ, жегьилрин арада гъавурда тунин кIвалах гужлу авунихъ галаз алакъалу я. Ихьтин 500-далай виниз Памяткаяр районда террордиз акси яз тухвай мярекатрал школайриз ва маса организацийриз пайнава.

 Семинарар- тренингар

«Безопасный Дагестан» Дагъустан Республика вилик тухунин кар алай проект уьмуьрдиз кечирмишун яз районда терроризмдиз ва экстремизмдиз аксивал къалурзавай семинар-тренингар кьиле тухвана. Анра ДГПУ-дин махсус образованидин факультетдин декан Патимат Омаровади, интерактивный технологийрин, жегьилрин теклифрин илимдинни образованидин центрадин директор Далгат Мегьамедова, межвузовский центрадин директор Загьидат Гьасановади ва маса пешекарри иштиракна. Са рахунни алачиз, ихьтин мярекатри вичин хъсан нетижани гуда.

«КIвалаха, стхаяр!»

Кьасумхуьруьн 2-нумрадин юкьван школада «КIвалаха, стхаяр!» лишандик кваз Россиядин Игит, полициядин лейтенант Мегьамед Нурбагандоваз талукьарнавай мярекат кьиле тухвана. Анал муаллимри ва аялри Игитдин уьмуьрдин ва зегьметдин рекьикай, ада къалурай кьегьалвиликай рахунар авуна, адаз бахшнавай шиирар кIелна. Абуру къейд авурвал, Мегьамед Нурбагандова вич телеф жедалди вилик лагьай «КIвалаха, стхаяр!» - гафарихъ гьам Ватан хуьн, гьам яратмишун лазим я лагьай метлеб ава. Игит хци дагъустанвияр гьамиша чпин Ватандихъ – Россиядихъ рикI кузвай ксар яз хьайиди ва исятдани гьахьтинбур яз амукьзавайди субутна.
Гьазурайди - Асият Мирзалиева.


Райондин уьмуьр: мярекатар ва лишанлу вакъиаяр

Аялар патал багьа савкьват

1-ноябрь. И югъ райондин уьмуьрда лишанлу вакъиайралди девлетлуди ва яргъалди рикIел аламукьдайди хьана.
  Пакамахъай зулун куьлуь чиг акатнаватIани, Кьасумхуьруьн ЦIийи поселокдин юкьвал алай аялрин «Аленушка» ясли-бахчадин кьве мертебадин дараматдин вилик квай чка цанвай цуькверивди гьар рангарин шараривди безетмишнавай. Ина виликан дараматдихъ райондин бюджетдин такьатрин гьисабдай 100 аялдин чкаяр жедай алава дарамат эцигна, тадаракламишна, ишлемишиз вахкуниз талукьарнавай шадвилин мярекатдиз гьазурвилер акунвай. Ана иштирак ийиз ясли-бахчадин работникрилай гъейри, ана тербия къачузвай аялрин хейлин диде-бубаярни атанвай. Эхь, ихьтин лишанлу шад вакъиаяр гьар юкъуз жедайди туш. IMG_7094 [800x600].jpg
Сятерин цIудаз кIвалахайла, аниз и мярекатда иштирак ийиз ва ясли-бахча шад гьалара ачухун патал кьиле муниципальный райондин Кьил Нариман Шамсудинович Абдулмуталибов аваз, чи баркаллу ватанэгьли Дагъустан Республикадин Халкьдин Собранидин депутат, А. А. Тахо-Годидин тIварунихъ галай педагогвилин илимдинни ахтармишунрин институтдин директор, академик Гьамидулагь Исмаилович Мегьамедов, райадминистрациядин кьилин заместителар, анин управленийрин ва отделрин начальникар, общественный тешкилатрин ва СМИ-рин векилар атанвай.
Суварин къайдада чеб безетмишна, милли парталар алай ясли-бахчадин чIехи группадин аялрин са дестеди салам кьабулуналди ва «- Ша буюр, чи ясли-бахчадиз!» - гафар лугьуналди, мугьманар тебрикна.
Гуьгъуьнлай 1-мертебада авай чIехи залда атанвай мугьманрин, диде-бубайрин, ясли-бахчадин работникрин, аялрин иштираквал аваз шадвилин мярекат кьиле фена.
Ам, атанвай мугьманар тебрик авуналди ва и шад вакъиа вирибуруз мубарак авуналди, ясли-бахчадин тербиячияр тир Тамила Гьажимурадовади ва Къаяхалум Мусаевади ачухна ва сифте гаф муниципальный райондин Кьил Нариман Шамсудинович Абдулмуталибоваз гана.
- Гьуьрметлу юлдашар! – лагьана Н. Ш. Абдулмуталибова. – Им къе хъсан мярекат хьана. ГьикI хьи, 7 агъзур касдихъ агакьна агьалияр яшамиш жезвай ЦIийи хуьре яслидиз фидай яшда авай 700 аял ава. Абурукай ина гила мад 100 аялдивай къулай шартIара тербия ва сифтегьан чирвилер къачуз жеда, абурун диде-бубайрин рикIер чпин балайрикай архайин, абуруз секиндаказ кIвалахдай мумкинвал жеда. Кьве йис я чна чи къуватралди, яни райондихъ авай мумкинвилерикай менфят къачуналди, и дарамат эцигна, къе ишлемишиз вахкуз. Чахъ чIехи маса хуьрера (ДаркIушрал, Эминхуьре ва масанра), гележегда амай вири хуьрерани ясли-бахчаяр кардик кутадай мурадар ава, гьакI мумкинвал авай кьилдин ксарин кIвалерани.
Чухсагъул и дарамат эцигна, тадаракламишна, ишлемишиз вахканвай эцигунардайбурун коллективдиз ва гьакIни и кардик чпин къуьн кутур вири юлдашриз. Заз сифте нубатда чи бицIекриз, абурун диде-бубайриз ва ясли-бахчадин вири коллективдиз и шад вакъиа рикIин сидкьидай мубарак ийиз кIанзава. Къуй куь кьилел ислягь цав, кIвалерани бахт, берекат хьурай! – лагьана вичин рахунрин эхирдай Н. Ш. Абдулмуталибова ва райондин патай ясли-бахчадиз морозильный камера пишкеш яз гана.
Гуьгъуьнлай анал тебрикдин хуш келимаяр гваз ДР-дин Халкьдин Собранидин депутат Гь. И. Мегьамедов, райадминистрациядин кьилин 1-заместитель Л. А. Оруджев, РУО-дин начальник И. Гь. Османова, райондин общественный палатадин председатель А. А. Мейланов, шаир С. Саидгьасанов, аялрин диде-бубайрин тIварунихъайни Фазила Маметова рахана.
Эхирдай анал рахай аялрин «Аленушка» ясли-бахчадин регьбер С. Ш. Сейдалиевади аялриз ихьтин багьа савкьватдай – 100 аялдин чкаяр авай цIийи дарамат эцигунай ва ишлемишиз вахкунай муниципальный райондин Кьил Нариман Шамсудинович Абдулмуталибоваз аялрин, абурун диде-бубайрин ва ясли-бахчадин вири коллективдин тIварцIихъай еке чухсагъул лагьана.
Сегьне бицIекрин ихтиярда вугана. Абуру лезги ва урус чIаларалди шиирар кIелна, тебрикдин гафар, манияр лагьана, кьуьлер авуна, вирибурун гуьгьуьлар шадарна.
Ясли-бахчадин цIийи дарамат шад гьалара ачухунин лишан тир лент атIунин гьуьрметлу везифа муниципальный райондин Кьил Н. Ш. Абдулмуталибова ва «Аленушка» ясли-бахчадин бицIекри кьилиз акъудна. 

Абидин Камилов. 


   Жегьил цIирер 

ЖАНАВУРДИЗ 

Гьикьван ахмакь гьайван я вун?

 Ийин тийир са кIус кьатIун. 

Фикир я ви кIвалах тавун, 

Амма гьакI фу нез, жанавур! 

 СикIрехъни вун чIалахъ жеда, 

СикI себеб вал бала къведа.

 Вун алцурриз, гьада неда, 

Кьулухъай хъуьрез, жанавур! 

 Лугьудани за ваз са кар?

 Чизвани ваз вакай хабар?

 И тама гьатнава ви тIвар, 

Вакай рахаз мез, жанавур!

 Кьил къарпуздин, руфун дакIур,

 Ийизва за къе ваз хатур. 

Чи гьайванар секиндиз тур,

 Жедалди мерез, жанавур! 

 Марьям Гьасанова, Чуьхверхуьруьн юкьван школадин 8 - классдин ученица, («Алмаздин къашар» ктабдай.) 


 ЗАЗ ЗИ ЧИЛ ХЬИЗ 

Заз зи чил хьиз, маса чка багьа туш, 

Тахай чилел авай гьава, гьава туш. 

 Лезгистандин нурар гьарниз чкIана,

 ВикIегь туш чун? 

Ван татуй гьакI лагьана. 

 Зун вал шад я, вун мурад я, Лезгистан, 

Вун лезгийрин, вун дагъвийрин я макан.

 Шумуд халкь вал пехил хьана амукьна, 

 Шумудахъ, лагь, алпандин цIай галукьна?

 Ина гьар сад рикI михьи тир дагъви я, 

Чак квайдини михьи лезги иви я.

 Гьар са кьегьал ватан патал дири я,

 РикIевайди хайи чилни, лезги я!  

Ульяна Межидова, Шихидхуьруьн юкьван школадин 10—классдин ученица («Алмаздин къашар» ктабдай.)


Терроризмдиз – ваъ!

Чун чи кьисметдин сагьибар жен

Дуьньядиз Алкьвадар Гьасан-эфенди, Етим Эмин, СтIал Сулейман, Алибег Фатахов хьтин зурба бажарагъар, чIехи алимар багъишай СтIал Сулейманан райондиз шаирринни арифдаррин макан лугьун дуьшуьшдин кар туш.

Абурун жергеяр гьакI Социализмдин Зегьметдин Игитар Насруллагь Ферзилаеван, Генрих Гьасанован ва Гьажимурад Темирханован, Россиядин Игит Радим Халикован, композиторар Готфрид Гьасанован ва Сейфуллах Керимован ва хейлин маса чIехи тIварариз лайихлу хьайи чи кьегьал рухвайралди, генералралди, маса машгьур тIвараралди мадни артух жезва.
Милли чIалан, эдебиятдин ва медениятдин гьакъикъи макандиз элкъвенвай, женнетдиз ухшар авай чи райондал неинки адан ватанэгьлийри, гьакI вири лезги халкьди, аниз къвезвай мугьманрини гьахълудаказ дамахзава.
Амма, гьайиф хьи, эхиримжи йисара майдандиз акъатнавай XXI асирдин тIегъуьн тир терроризмдин ва диндин экстремизмдин чIуру гьерекатри халкьарин рикIерик къалаблух кутазва. Чи арада чIехи хьайи, чахъ галаз са рекьера къекъвей, амма гьикI ятIани экстремист фикиррал элячIнавай ксари шумуд хуьре йикь-шуван тунатIа, са тахсирни квачир шумуд чандиз къаст авунатIа, чун вири шагьидар я. Имансузри XX асирдин Гомер, Дагъустандин дамах тир чIехи шаир ва арифдар СтIал Сулейманан КIвал-музейни цIай яна кана. И крар себеб яз чи райондин сергьятдани са шумудра терроризмдиз акси операцияр кьиле тухвана, хейлин террористар тергна, гьа са вахтунда, и гьерекатра ФСБ-дин ва къенепатан къуллугъдин са шумуд офицерни кьена.
 Мукьвал тир РагъэкъечIдай патан Азияда, кьилди къачуртIа, Сирияда чи уьлкведа къанунсузди яз гьисабзавай ИГИЛ («Иблисрин гьукумат») тешкилда лугьуз тухузвай метлебсуз дяведиз чи райондайни 36 кас жегьилар фенва, са шумуд кас ана кьена – сурни кьисмет тахьана уьмуьрдивай магьрум хьанва. Шумуд диде-буба, багърияр хажалатдик къарсурнава ва къарсурни хъийизма.
 Вири къуватар желб авуна, и кардин вилик пад кIевелай кьун чи гьар садан эвелимжи буржи я. Инсанар тIветIверайни такьазвай, масабур чпин зегьерлу таъсирдик кутаз алахънавай къузгъунар ваъ, чун чи хсуси кьисметдин сагьибар хьун герек я!
Винидихъ лагьанвай крар фикирда аваз, НАК-ди, Дагъустан Республикадин АТК-ди чи вилик эцигзавай меэлаяр гьялун патал райондин идарайри ва АТК-дин аппаратди къанун-къайда хуьзвай органрихъ галаз санал бегьем чалишмишвилер аквазва, чи районда жегьилрин арада тербиядин кIвалах кьиле тухун, экстремизмдинни терроризмдин вилик пад кьун патал герек тир серенжемар кьабулзава. Амма, гьайиф хьи, а мярекатрин нетижаяр усалбур яз амукьзава. И, иллаки тербиядин, кIвалахар са бязи хуьрера гьеле рази жедай гьалда авач. Идахъ галаз сад хьиз, чкайрал мукьва-кьилийри, къуни-къуншийри ва хуьруьнбуру жегьилриз дуьз рехъ къалурун, чIуру кIвалахрин вилик пад кьун, Сириядиз финин дуьшуьшриз рехъ тагун, жегьил чанар пуч тахьун патал ийизвай чалишмишвилер бес кьадардинбур жезвач. Гзаф вахтара экстремизм ва терроризм ачух къайдада негь ийизвач. Мийир-жемир лугьузвач. Кьилинди, гьа и кIвалах чкайрал гуьнгуьна тун я. Эвелни-эвел чна бандитриз куьмек гузвайбур, абурун тереф хуьзвайбур чирна, негь авуна кIанда. Абур чи халкьдин хаинар тирди кIевелай кьатIунна кIанда. Гьа са вахтунда, къушаба, профилактикадин серенжемарни артухарун ва еридиз хъсанарун лазим я.
 Районда лагьайтIа, гьар йисуз вини дережада аваз халкьдин ва гьукуматдин суварар, жегьилрин акъажунар, жуьреба-жуьре субботникар, школайра ва куль-турадин маканра вишералди гьар жуьредин мярекатар кьиле тухузва. ЧIуру рехъ хкягънавайбурун багърийрихъ галаз, шак физвай-бурухъ чпихъ галаз гъавурда твадай суьгьбетар тухузва, чи гьукуматда кьабулнавай Комплексный план бинеда аваз герек тир маса мярекатарни кьиле тухузва. Генани и кIвалах ерилудаказ кьиле тухун патал общественный тешкилатрин, еке дережа авай тербиячийрин, несигьатчийрин ва хуьрера авай гьуьрметлу инсанрин чирвилер ва къуватар ишлемишна кIанда.
Эхиримжи вахтара райондин хуьрера агьалийрин, общественный тешкилатрин активный иштираквал аваз терроризмдиз ва диндин экстремизмдиз акси халкьдин сходар жезва, школайра диде-бубайрин собранияр кьиле физва. Абурал чи районэгьлийри рейсадвилелди терроризм негь ийизва ва и карда вири къуватар сад авуниз эвер гузва. «Халкьдин къажгъан муркIадални ргада» лугьузва бубайрин мисалда. ГьакI хьайила, районда авай вири службайри, идарайри, карханайри, къуватар мадни тупламишун патал халкьдихъ галаз алакъа мягькемарна кIанда. Терроризмдиз ва диндин экстремизмдиз акси акъвазунин халкьдин сходар муниципалный райондин жавабдар къуллугърин, общественный ва диндин тешкилатрин векилрин иштираквал аваз гзаф хуьрера кьиле фена ва физва (НуьцIуьгъа, Агъа-СтIалдал, Кьулан-СтIалдал, Вини-СтIалдал, Курхуьрел, Кьасумхуьрел, Алкьвадрал, ДаркIушрал, Сардархуьре ва масанра хъсан мярекатар кьиле тухванва). Гзаф дуьшуьшра гьа сходрал цIийи имамар хкянава, террордиз акси серенжемар къалурнавай резолюцияр кьабулнава.
Къейд авун лазим я, къанун-къайда хуьзвай органрини еке кIвалах тухузва. Чи виридан буржи абуруз жедай куьмек гун, экстремистриз ва террористриз чи чилел чка тагун я. ГьакI жедайдал са шакни алач.
Школайра авай жегьил-жаванрин патахъай чак артух къурхулувал квач. Чавай абуруз таъсир ийиз жезва, диде-бубайрин гуьзчивални артух я. Амма 18-25 йиса авай жегьилрин патахъай райондин талукь къуллугърин кIвалахдал тамамвилелди разивал ийиз жедач. И кардани диде-бубайрин, миресринни варисрин патай куьмек ва таъсир екеди хьун герек я. И кIвалахдив мукъаятдиз ва герек кьадар чирвилер аваз эгечIун чарасуз я. Агъадихъ чна диде-бубайриз, иладриз бязи меслятар гъизва.
Аялар, жаванар, жегьилар диндин экстремизмдин таъсирдик акатунин асул лишанар ихьтинбур я:
- аялди вич обществода тухузвай къайда ва рахунрин мана-метлеб дегиш жеда;
 - адан чинин гьал дегиш жеда, вич-вичихъ пара агъунвайди хьиз гьисс ийида, гьа са вахтунда са гьихьтин ятIани суьгьуьрдик квайди хьиз аквада;
- уьмуьрда вич тухузвай гьал, рахунрин къайда дегиш жеда – садлагьана атIай ва векъи гафар лугьуда, рахунра диндин хци гафар ишлемишда (арабир багърийриз «кафирар» лугьуз жеда);
- вич-вичик агъуна, масабурухъ галаз рахан тийиз, мукьвабурухъ галаз авай алакъа атIуз алахъда, са бязи дуьшуьшра ахлакьдин (психикадин) жигьетдай вичивай вич хуьз жедач, фад хъел къведа;
- геждалди кIвализ хуькведач, са гьихьтин ятIани шаклу мярекатра иштиракда, гьа са вахтунда хуьре, кIвале кьиле тухузвай мярекатривай къерех жеда;
- диндин чирвилер къачунин жигьетдай еке игьтияж ва ашкъи жеда, уьмуьрдин макьсад жагъуриз, вичин яшдиз талукь тушир суалриз жавабар жагъуриз алахъда;
 - школадин чирвилер къачунихъ галаз алакъалу тушир маса месэлайрал алахъда, кIвале диндин шаклу ктабар пайда жеда;
- компьютер, айпат ва маса ихьтин такьатар ишлемишиз интернетда, соцсетра гзаф вахт кечирмишда;
- гзаф цIийи дустар, танишбур, «диндин стхаяр», «диндин вахар» арадал акъатда, гьа са вахтунда адетдин инсанривай къерех жеда;
- са бязи дуьшуьшра хизандихъ галаз санал са суфрадихъ ацукьдач, дидеди гьазурай хуьрек, ам гьалалди туш лугьуз, недач;
- вичиз хъсан аквазвай дин раиж ийиз, илитIиз, масабур вичин рекьел гъиз алахъда, диде-буба, мукьвабур «авамрай» гьисабда;
- вичи хкянавай диндин артуханвал хцидаказ субутариз алахъда;
- диде-бубайрик рехнеяр кутаз, абуруз «акьулар» гуз алахъда;
- бубайрин диндин рехъ дуьзди туш лугьуз, абурун уьмуьр гунагьар квайди я лугьуз, абур тахсиркарар ийида, гьа са вахтунда вичикай цIийи инсан хьанва лугьуз тестикьарда;
- диде-буба, чIехи миресар ва тухумдин кьил ам патал авторитетар яз, яни гьуьрмет авуниз лайихлу ксар яз амукьдач ва икI мад.
ЧIуру диндин дестедин таъсирдикай хкудунин виридалайни хъсан къайда – аник аял акатуниз рехъ тагун я.
Аялар чIуру дестейрин таъсирдикай хуьнин са бязи меслятар:
 - аялдивай а чIуру таъсирдикай садлагьана хкечIун кIевелай истемишна кIандач;
- адан къанажагъда хьанвай дегишвал вахтуналди тирди, са ни ятIани илитIнавайди тирди лугьунихъ галаз санал, адав секиндаказ, язух чIугуналди, хъуьтуьлдаказ рахаз эгечIна кIанда;
- адан дустар, адахъ галаз алакъада авайбур ахтармишна, абурун мурадар, фикирар чирна, чIуру ниятар авайбур ятIа, абурун таъсирдикай яваш-явашдиз хкудиз алахъна кIанда;
 - аял гьамиша гуьзчивилик хьана кIанда, адаз чIуру крарив эгечIдай мажал гана кIандач;
- аял беден мегькемарунал, чирвилер къачунал, ктабар кIелунал, зегьметдал, майишатдал, кIвале, сала кIвалах авунал машгъуларна кIанда, хийирар гъиз чирна кIанда;
 - чпихъ тайин тир нетижаяр хьанвай, агалкьунар къазанмишнавай машгьур ксарин, алимрин, спортсменрин ва гьакIни таяр-туьшерин чешнейрикай менфят къачуна кIанда;
- эгер хъсан кIелна, са пешедин иеси хьана, кIвалах авуртIа, вич яшамиш жезвай махлукьат, дуьньядин туькIуьр хьун патал адалай вичелай гзаф кIвалахар алакьдайдахъ инанмишарна кIанда ва хизандин, тухумдин, хайи халкьдин уьмуьрдай, тарихдай кутугай мисалар гъана кIанда;
 - и карда кьилин шартI хъуьтуьлвал, умунвал, адал жуван фикир векъидаказ илитI тавун я.
Аялдихъ галаз рикIяй-рикIиз, ачухдаказ, рикIин чим гуналди ва къайгъударвал гьисс ийиз туналди, рахана кIанда;
- чарасузвал хьайи дуьшуьшра пешекаррин ва я къайдаяр хуьдай органрин куьмекдикай менфят къачуна кIанда;
 - диндикай дуьз информация къачун патал аял машгьур динэгьлийрин, халкьдин арада гьуьрмет авай имамрин патав тухвана кIанда.
Агьалийрикай са бязи къатари кьейи-хайидак, мел-мехъеррик иштиракзавач, чпин наризавал лап чIуру гьалда, къанунрив кьан тийидайвал къалурзава.
Обществода яшамиш жез, адавай къерех хьун намумкин кар я.
 Чи гьукуматда, чи патара ихьтин чIуру гьалар арадал атунин себебар ашкара я. Дуьньяда эхиримжи вахтара жезвай дегишвилерни вирибуруз тайин я. Гьа жергедай чи халкьни, иллаки вич яшамиш жезвай сергьятриз килигна, и дегишвилерин яцIара гьатнава. Анжах абурукай лап чIурубур яз лезгийри диндин экстремизмдин, терроризмдин рехъ хкягъун халкьдиз чIехи зиян гузвай, адан бине, милливал чIурзавай гьерекатар тирди гьар сада кIевелай аннамишна кIанда.
Чахъ чи бубайрин бязи хъсан адетар амукь тавун, чаз гзаф дуьшуьшра чIехи-гъвечIи чиз амачиз хьун, ажугъди кьун, теспачавал ва хийирсуз кат-калтугун артух хьун – вири и чIуру дегишвилеринни гьерекатрин нетижа я.
 Диндихъ галаз алакъаллу хъсан адетарни чи халкьдиз тIимил чизма. И кардин себебни, советрин девирдин эвел кьилера чи халкьдик квай гзаф кьадар тIвар-ван авай алимар, шейхер, къуни-къуншийрин ва маса чIуру ният авай инсанрин арзайралди, буьгьтенралди гъурбатдиз акъудун хьана. Абурукай гзафбуруз элкъвена ватандиз хуькведай мумкинвал жагъанач, чеб акъудай чкайра фаракъат хьана. 70 йис хьанвай кьуьзуь инсанар «гьукуматдиз акси таблигъат тухузва» лугьуз репрессийрик кутунва. Бапlax гъваш лагьайла, кьил атIана гъун гьа девирда виринра, иллаки чи патара, деб хьанвай кар тир.
 Тарихдиз вил вегьейла, девирар гекъигайла, якъин я хьи, исятдани ахьтинбур тIимил туш. Гьавиляй чIурубурухъ галаз дуьзбурни и гьерекатрин регъверик акатзава. Гьакъисагъвилелди зегьмет чIугвазвай, вичин хизан хуьзвай, къайдалудаказ уьмуьр кечирмиш-завай са бязи инсанар, са нин ятIани бугьтендал, фитнедал, пехилвал себеб яз, ибадат, капI-тIеат ийизва лугьуз, девирдин и цIук акатзавай дуьшуь-шарни гьалтзава. Масадаз зиян гун лап регьят кар хьана. Ибур вири уьмуьрдин дегишвилерин шартIар я.
 Бубайри «кьурайдахъ галаз цIидини куда» гьавайда лугьузвайди туш. Гьавиляй, вири и гьерекатар, и дегишвилер чи халкь патал лап чIехи зарар авайбур я.
Террористрин гьерекат вири дуьньядин «тIегъуьндиз» элкъвенва, имамар, алимар-динэгьлияр, органра кIвалахзавайбур, къуллугъэгьлияр ягъун-кьиникь адетдин кар хьанва. Жувахъ галукьдалди чун секин я. Им чIехи завал тирди чна гьеле кIевелай кьатIунзавач. Фадамаз адан вилик пад кьун тавуртIа, халкьдин гележег хъсанди жедач.
Динэгьлийрилай чпелайни гзаф месэлаяр аслу я. Амма, гьайиф хьи, чирвал авай динэгьлияр чи халкьдихъ тIимил ава, авайбурукай са бязибур, чIехи дережадиз акъатнавайбурни, чеб-чпихъ галаз бягьсина, гьуьжетра ава, чпи-чеб «незва», сада-сад маса гузва, гигизва. Терсина, динэгьлийри, ибадат ийизвайбуру амайбуруз чешне къалурун лазим тирди девирдин истемишунни я, чи халкьдиз кутугни авунва. Чпин ацукьун-къарагъунал, рахун-луькIуьнал, инсанрив эгечIунал, яшайишда чеб тухунал дин кьиле тухузвайбур иллаки тафаватлу хьана кIанда. Сивел Аллагь алаз, рикIе шейтIан хьун дуьз жедани мегер?!
Муькуь патахъай, гьукуматди динэгьлийриз, мумкинвилер лагьайтIа, вири гузва: ибадат ая, Гьаждиз, зияратдиз алад, мискIинар эциг, телевиденидай, газетдай рахух, адалат, таблигъат твах ва икI мад. Динда къуллугъэгьлийрин, органрин патай къаришмишвал жезвач. ЧIурудаз чIуруди, дуьздаз дуьзди лугьун къадагъани садани ийизвач. КIанзавайди сад я: анжах гьукуматдин ва яшайишдин къанунар чIурмир, инсанвилел, гьукуматдин Конституциядал амал ая.
 Авай четин гьалара, махлукьатда авай бязи татугайвилер себеб кьуна, чи къудратлу уьлкве, Россиядин Федерация, писди я лугьун халкьди, гьукуматди, гьелбетда, кьабулдач. Гьи девир, гьи уьлкве, гьи шариат кардик квай гьукумат кьуртIани, татугайвилер, наразивилер виринра авайди я, хьунни авурди я. Гьукуматдин кьилин буржийрикай – а татугайвилер тIимиларун, халкьдин уьмуьр хъсанарун, яшайишдин шартIар кьезиларун, адетдин инсандиз куьмек гун, адан гьуьруьятдик хкуьр тавун, адаз савад гун, кIвалахдал таъминарун ва икI мад я. Бес чи гьукуматди чакай лукIap авунва лугьун, халкь истисмар ийизва лугьун дуьз яни? Багьнаяр жагъуриз, алай девирдин вахтунин татугайвилерикай менфят къачуз жегьилрин кьилер чIурзава. Арадилай чун, диде-бубаяр, миресар, тухумдин чIехибур четин гьалдин иесияр жезва, беябурчивилик акатзава.
За райондин вири агьалийриз, авай мумкинвилер, къуватар сад авуналди, терроризмдин ва диндин экстремизмдин аксина дурумлудаказ акъвазуниз, чи акьалтзавай жегьил несилдин гележегдин гьакъиндай жавабдарар ва къайгъударар хьуниз, чи халкьдин руьгьдин ивирар, бинеяр, адетар ва милливал хуьниз эвер гузва.