№60,61

ТЕБРИК

За «Сулейман-Стальский район» муниципальный райондин депутатрин Собранидин, администрациядин ва гьакIни жуван патай чи ирами дидейриз абурун сувар - Дидейрин Югъ рикIин сидкьидай мубаракзава.

Дуьньяда виридалайни играми, истеклу, багьа дидедин тIвар чна гьамиша еке гьуьрметдив, дамахдив кьазва. Чна чи уьмуьрда жезвай вири къени ва гуьзел крар сифтени-сифте адан тIварцIихъ галаз алакъалу ийизва.

Чпин мегьрибанвилелди, мергьеметлувилелди, камаллувилелди, зегьметдал рикI хьуналди, акьалтзавай несилдин патахъай гьар йикъан къайгъударвал чIугуналди, дидейри-дишегьлийри чи уьмуьрда гьамиша кьетIен чка кьазва.

Заз квехъ мягькем сагъламвал, хушбахтлувал, гьар са кIвале, хзанда еке бахтар, шадвал, ислягьвал, берекат хьана кIанзава.

  «Сулейман-Стальский район» муниципальный райондин Кьил              Н. Абдулмуталибов

27-ноябрь Дидейрин югъ я

АкьалтI тийидай мани

Дидедикай шиир кхьин тавур шаир бажагьат ава. Яман юкъузни баладиз сифте панагь диде я.

«Буба кьейила - садра, диде кьейила - иридра етим жеда»; «Агъзур халадикай са диде жедач» - ва са жерге маса мисалри дидедин дережа гьихьтинди ятIа хъсандиз лишанламишзава.

Дагъустандин халкьдин шаир Хуьруьг Тагьира дидедикай лагьанва:

Ширин затIар гзаф ава дуьньяда,

Сад лагьайди вун я, диде, чан диде.

Къенин юкъузни ама зи  япара

Ви лай-лайдин назик, ширин ван, диде.

Дагъустандин халкьдин шаир Шагь-Эмир Мурадова мадни башкъадаказ лагьанва:

- Виридалай ширин алхиш нинди я?

-Дидедин, -

Чан лугьузвай баладиз.

- Виридалай туькьуьл кьаргъиш

нинди я?

-Дидедин, -

Лянетзавай дяведиз...

- Вуж акатда баркалладик эллерин?

 - Веледар, -

Гьуьрметзавай дидейриз...

И куьруь цIаpapa шаирдилай “диде” гафунин манадин зурбавал саки вири терефрихъай ачухариз алакьнава.

Дидедикай мани Дагъустандин халкьдин шаир Расул Гьамзатова лап вини дережадиз хкажна. Шаирдин “Зи Дагъустан” ктабда диде­дин образ кьилинбурукай сад яз гьатнава. Гуя шаир дуьньядин вири веледрин тIварунихъай дидеяр хуьн патал эвер гуз рахазва.

А фикирар виридалайни хъсан­диз шаирдин “Дидеяр хуьх!” поэмада гьатнава.

Лезги чIалаз ам Дагъустандин халкьдин шаир Байрам Салимова элкъуьрна ва I982-йисуз кьилдин ктаб яз Дагучпедгизда чапдай акъудна.

Къе зи гъиле гьа ктаб ава, за ам кIелзава:

А гафуниз буржлу я чун вирибур,

Зи мецивай къе гьа-гьа гаф хуьз жезвач.

Къарагъ кIвачел!

Кьенвайбур ва дирибур,

Адан вилик къарагъ тавун дуьз жезвач.

Вири къарагъ... Кьабул ая гьуьрметдив

И багьа гаф, кIвачин кьилел акъвазна.

Кьабул ая лайихлу тир

гьуьрметдив, Гъилер тIарам авуна, кьил

хкажна...

И цIарар кIелиз, зи рикIел дагъвийрин лап куьгьне адет хквезва. Чеб-чпихъ галаз мидявиле авай къанлуйрини, эгер дидеди кьилелай фите хтIунна, абурун кIвачерик вегьейтIа, женг акъвазарна, чпин гапурар къакъара хутадай лугьуда.

Им бес дидедиз гьуьрмет авунин лишан тушни!

И гафуни хер ийида, сагъарни.

Ам уьмуьрдин чирагъ, асул бине я.

Къарагъ вири!

Юзамир гьич са чIарни- За лугьузва:

А багьа гаф «Диде» я...

Шаирдин рикIелай, белки, вичин вири уьмуьрда бубади лагьай веси алатнач жеди:

КIвалин кIараб диде хуьх, хва, уьтквемдиз.

Диде хуьх гьа, рикI аватIа беденда...

“Дидеяр хуьх!” - и гафари, шаир гьина аваз хьайитIани, рикIе, руьгьда ван ийиз хьана. Амма уьмуьрдихъ вичин къанунар ава: чилел атай кьванбур я геж - я фад са-сад хъфида. Дидеярни гьакI я.

Диде рагьметдиз фейидакай Расул Гьамзатовав хабар ам Японияда, Хи­росима шегьерда авайла агакьна. США-дин геллегьри атомный бомбадин цIай тур и шегьерда хирер гилалдини сагъ хъхьанвач. Ана гъилел лацу дурна кьунвай рушан памятникдиз килигиз, “Дурнаяр” шиирдал чан атанвай легьзейра агакьай муькуь залан хабарди шаир­дин рикI амайдалайни къарсатмишна. “Дидеяр хуьх!” поэмани гьа рекьера арадал атанай.

Шаирдин къарсатмиш хьайи рикIяй атай цIарари къени, гьа чIавуз хьиз, хцидаказ ванзава:

Диде, завай вун хуьз хьанач уьтквемдиз,

Вучиз вун хуьз хьанач, на зун хвейила?

Сурун винел алгъана,

Юкь кьве къатна,

Эверзава за дидейрин рухвайриз:

-Дуьньяда лап чIехи ясдик акатда

Диде квахьай бала, пехъре чухвай хьиз...

Дуьньяда и ван вирибуруз хьанвайди хьиз я. Гила са шумуд йис я, ЮНЕСКО-дин къаюмвилик кваз, Дидейрин междуна-родный югъ - сувар къейдзава.

                                  Асият Мирзалиева.

СтIал Сулейманан музей арадал хкизва

22-ноябрдиз райадминистрацияда Дагъустандин хадкьдин шаир, XX асирдин Гомер СтIал Сулейманан мемориальный КIвал-музей арадал хкунин жигьетдай районда тешкилнавай оргкомитетдин заседание хьана. Ам и комитетдин председатель, муниципальный райондин Кьил Абдулмуталибов Нариман Шамсудиновича кьиле тухвана. 

Вичин рахунра Н. Ш. Абдулмуталибова къейд авурвал, вич федеральный ва гьакIни республикадин балансдал алай надир имарат тир СтIал Сулейманан мемориальный КIвал-музей цIай яна кунин акьалтIай вагьшивал гзаф кьадар инсанри векъидаказ негь авурди хьиз, халкьдин рикIевай тIал акъудун патал чи са жерге кьегьал рухвайри ам фад кIвачел ахкьалдар хъувунин мураддалди чпин патай пулунин еке такьатар чара ийизва кьилди къачуртIа, ихьтинбурун жергедай яз музейдин цIийи дараматдин проектдинни сметадин документар гьазуруниз Имам Яралиева са миллионни виш агъзур манат пул гана. Чи районэгьли Пирмегьамед Балакеримова чIехи шаирдиз савкьват яз гайи цIай яна канвай автомашин – музейдин экспонат-реставрация авун вичин хивез къачунва, «Территория добра» мергьеметлувилин фондунини еке такьатар чара ийизва. 

И кардик гьакI чи ва маса районрин кьилдин ксарини чпин пай кутазва. Районда тешкилнавай куьмекдин махсус фондуниз икьван чIавалди 5 миллионни 200 агъзур манат пул атанва. КIанзавайди, абурукай дуьз менфят къачуна, алукьзавай цIийи йисан майдин вацра музей шад гьалара ачухун патал планламишнавай вири кIвалахар галай-галайвал кьилиз акъудун я.

Сифте анал гаф гана рахай оргкомитетдин председателдин заместитель, райондин культурадин отделдин начальник Майрудин Бабаханова къейд авурвал, сифте нубатда музейдин экспонатрин сиягьдихъ галаз кьадайвал, вуч канватIа ва вуч аматIа тайинарна кIанда. Художникри янавай портретар, гьакIни фотопортретар арадал хкана кIанда, шаирдин уьмуьрдихъ ва яратмишунрихъ галаз алакъалу тир адан ирс, адан гьар йисара акъуднавай ктабар кIватI хъувунал халкьдин гегьенш къатар желбна кIанда. Ни ва вуч жагъурна музейдиз хканватIа кьилдин ктабда къейд авуна кIанда ва икI мад.

Гуьгъуьнлай анал рахай чIехи шаирдин хтул, музейдин директор Лидия Стальскаяди вичин суьгьбетда къейд авурвал, проектдин бинедаллаз эцигунардайбуру куьруь са вахтунда шаирдин музейдин дарамат саки эцигна куьтягьнава, пол ва потолок цементировать авунва, къе-пака къавуз ракьни яна куьтягьда. КIанзавайди, вири и кIвалахрихъ галаз сад хьиз, музейдин экспонатар арадал хкун я. Эхь, музейдин хейлин экспонатар, игьтият хуьн яз, чи кIвале ава. Кайибур арадал хкунин жигьетдай экспонатрин арада юкьвал СтIал Сулейманан суьрет алай гамуни лайихлу чка кьунвайди тир. Ам ва гьакIни шаирдин кIвалин макет, машгьур портретар арадал хкун патал пулунин такьатар герек я. ГьакIни цIийи стеллажар, витринаяр гьазурна кIанда.

Заседанидал алай месэладай чпин фикирар ва са бязи теклифар гваз анал райондин аялрин художественный школадин директор Ямудин Рамазанов, «Куьредин ярар» общественный культурадин центрадин регьбер Агьмедпаша Агьмедпашаев, райондин ЦБС-дин директор Людмила Мегьамедрасулова, «сельсовет Ашагастальский» АСП-дин кьил Низами Абдурагьманов, шаир Сажидин Саидгьасанов, РУО-дин начальникдин заместитель Къачабег Аминов, Алкьвадар Гьасан эфендидин музейдин директор Гьуьсейн Гьуьсейнов, райондин Общественный советдин председатель Алимет Мейланов, райондин Собранидин депутат Максим Аскеров, и цIарарин автор ва маса юлдашар рахана. Абуру чпин рахунра, музей тадаракламишунихъ галаз санал, ам ачухдалди Кьасумхуьрелай аниз физвай рехъ къир цана туькIуьрунин ва адан кьве падни михьна, къелемар акIурна, аваданламишунин теклифарни гана.

Эхирдай заседанидин кIвалахдин нетижаяр кьадайла Нариман Шамсудинович Абдулмуталибова анал гъайи гзаф теклифрин тереф хвена, абур кьилиз акъудун патал республикадин оргкомитетдиз, культурадин министерстводиз ва гьукумдин маса къуллугърин руководителриз а теклифар авай чарар рекье тун герек тирди лагьана, и кар, гьакIни маса тапшуругъар кьилиз акъудун оргкомитетдин членрал тапшурмишна, вилик акъвазнавай месэлаяр галай-галайвал гьялун патал вацра садра тешкиллувилин комитетдин заседанияр эвер гунин меслятдал атана.

Эхирдай Н. Ш. Абдулмуталибова СтIал Сулейманан КIвал-музей арадал хкунин кардик чпин пай кутур ва кутазвай вирибуруз чухсагъул лагьана.

                                                                                                                         Абидин Камилов.

Адаз вичин рикI тирвал ганва

Дишегьлидивай яшар хабар кьун кутугнавай кар туш, лугьуда са бязибуру. За къе вичикай газетдиз макъала кхьизвай дишегьли – СтIал Сулейманан райондин Чуьхверхуьрелай тир Абидат Рагьимханова – и фикирдихъ галаз эсиллагь рази туш.

- Дишегьлидин яшар вучиз чинебан кар, сир яз гьисабзавайди я? – суалдин къайдада лугьузва А. Рагьимхановади. – Ингье, и йикъара за жуван 60 йис тамам хьун къейд авуна. Багърияр, мукьва-кьилияр, къуни-къунши кIватI хьана, са гъвечIи хьтин межлисни къурмишна за, абуру лагьай тостари, алхишри са 20-25 йисан жегьилни хъувуна зун.

Инал журналистдизни «сир» ачухиз кIанзава: гзаф мегьрибан дишегьли, шаир Мукаил Агьмедова лагьайвал, «Бармак эвездай фите алай» Абидат Рагьимханова зи иран стха Асалидин свас, уьмуьрдин юлдаш я. Фадлай ва хъсандиз чизвайвиляй заз адакай макъала кхьин регьятни я.

… 1956-йис. Чуьхверхуьрелай тир Ватандин ЧIехи дяведин иштиракчи, гъиляй гьар са кIвалах къвезвай устIар Казимханан ва саки 40 йисуз производствода гьакъисагъвилелди кIвалах авур ФатIиматан хзанда кьуд лагьай велед яз Абидат дидедиз хьана. ВикIегь бубадихъ усал хва жедач, лугьузва мисалда. Завай инал алава хъийиз жеда: жумарт, авай гаф чинал лугьудай, гьахъвал гвай итим хьайи Казимхан халудихъ усал рушарни хьанач. Абидата 1974-йисуз ЦIийи Макьарин юкьван школа лап хъсан къиметар аваз акьалтIарна. ГъечIи чIавалай зегьмет чIугваз вердиш хьайи жегьил руша вичин зегьметдин рехъ Герейханован совхоздин Чуьхверхуьруьн 3-отделенида майвачивилин звенодин звеноводвиле кIвалах авунилай башламишна.

- Гьа йисара чи хуьруьнвияр, асул гьисабдай, салан майваяр гьасилунал машгъул тир, - лугьузва А. Рагьимхановади. – Са шумуд кас орденризни медалриз лайихлу хьанай, пуд касди ВДНХ-да иштаракнай. Усалдиз, зайифдиз кIвалах авун айиб яз гьисабдай. 1976-1978-йисара чи звеноди помидорар кIватI хъувунин планар 200-250 процентдин кьилиз акъудиз хьанай.

Гьа йисара А. Рагьимхановадин намуслу зегьмет ВЛКСМ-дин ЦК-дин «Золотой колос», «Молодой гвардеец пятилетки» знакар, ВЛКСМ-дин Дагъустандин обкомдин, ВЛКСМ-дин райкомдин, совхоздин дирекциядин патай Гьуьрметдин грамотаяр гуналди къейдна, адан шикил райондин Гьуьрметдин доскадиз акъудна.

Эхь, намуслу зегьметди, къастунал кIевивили чуьхверхуьруьнви лежбер рушан тIвар районда, Дагъларин уьлкведа машгьурна.

1979-йис. И йис Абидат Казимхановнадин уьмуьрда кьетIенди, лишанлуди, вичи лугьузвайвал, бахтуни гъайиди хьана. Белки ада вичини и кар гуьзлемишнавачир жеди. Намсулу зегьметдиз, кIвалахда къазанмишай агалкьунриз, инсанвилин ерийриз, район, общество патал ийизвай хийирлу крариз, тухузвай общественный  кIвалахдиз килигна и йисуз Абидат Рагьимханова уьлкведин кьилин органриз – СССР-дин Верховный Советдин депутатвиле хкяна. Дагъви рушан къайгъуяр мадни гзаф хьана.

Москвада Кремлдин ЧIехи дворецда кьиле фейи сессияр, уьлкведин руководителрихъ, тIвар-ван авай политикрихъ, депутатрихъ, машгьур ксарихъ галаз кьиле фейи гуьруьшар ва маса шегьерра кьиле фейи чIехи дережайрин мярекатра иштиракун – ихьтин вакъиаяр Абидат Рагьимхановадин рикIел къени алама, гележегдани аламукьда.

-Гьа йисар, вакъиаяр четинни тир, итижлуни, гьавиляй гьа легьзеяр бейнидай акъатдайди туш, - лугьузва А. Рагьимхановади.

СССР-дин Верховный Советдин депутат яз Абидат Казимхановнади гьа йисара республика, район, халкь патал хийирдин, менфятлу гзаф крар авуна, шумудни са касдиз хсуси месэлайра куьмекар гана. Абур инсанрин рикIера къени ама.

А. Рагьимханова са шумудра Дагъустандин, райондин партконференцийрин, Дагъустандин дишегьлийрин съезддин делегатвиле хкяна.

Лугьуз жеда хьи, дагъви дишегьлиди вичиз халкьди авур ихтибар намсулудаказ кьилизни акъудна.

1982-йисуз Абидат Казимхановна ЦIийи Макьарин хуьруьн Советдин председателвиле хкяна. Гьа сифте йикъарилай ада вич хуьруьхъ, жемятдихъ рикI кузвай, тешкиллувилин кIвалах алакьдай руководитель яз къалурна.

КIвалахни ийиз, А. Рагьимхановади 1986-йисуз Дагъустандин хуьруьн майишатдин институтдин экономический факультетни заочнидаказ кIелна акьалтIарна.

1992-йисалай инихъ Абидат Казимхановнади хуьруьн поселенидин администрацияда кьилин пешекар яз кIвалахзава. И къуллугърал алаз ада ЦIийи Макьарин ва Чуьхверхуьруьн социальный месэлаяр гьялун, агьалийрин яшайишдинни дуланажагъдин шартIар хъсанарун патал хейлин кIвалахар авуна, и рекьерай кIвалахар давамзава.

- Абидат Казимхановна хайи хуьруьхъ, жемятдихъ рикI кузвай инсан, хиве авай вазифаяр намсулудаказ кьилиз акъуддай пешекар я, - лугьузва хуьруьн поселенидин администрациядин Кьил Асамудин Къазиагьмедова.

А. Рагьимхановадикай макъала кхьидайла, зи рикIел чи рикI алай шаир Арбен Къардаша кхьей «Дишегьлида диде, вах, свас, руш ава» гафарни хтана. Пуд хцин диде, кьве хтулдин чIехи диде, вах, свас, вафалу юлдаш язни Абидат Казимхановнадин къайгъуяр гзаф я.

Абидат Казимхановнадихъ ва адан уьмуьрдин юлдаш Асали Келбялиевахъ пуд хва – Ислам, Келбяли, Мевлан ава. Пудани кьилин образованияр къачунва, чIехи кьве гадади Тюмендин областда юристар яз кIвалахзава, гъвечIи гада Мевлан ЦIийи Макьарин хуьруьн поселенидин администрацияда кьилин пешекар я.

Исламазни Келбялидиз мехъерарнава, абурун сусари духтурар яз кIвалахзава.

Кьве хтулди чIехи диде Абидат Казимхановнадин гуьгьуьлар мадни шадарзава.

Завай лугьуз жеда хьи, А. Рагьимханова михьи рикI, ширин мез, ачух гъилер авай дишегьлини я. Ада я масадан, я масада адан кефи хайи дуьшуьш гьич садазни малум туш.

- Абидатаз вичин рикI тирвал ганва, - лугьуда адакай рахадайла хуьруьнбуру.

Хайи югъ мубарак авуналди, чаз Абидат Казимхановна Рагьимхановадихъ рикIин шадвал, хзандин бахтлувал, кIвалахда агалкьунар ва яргъал йисарин уьмуьр хьана кIанзава.

Хазран Кьасумов.

Шикилда: А. Рагьимханова хтул Периханум гваз.

Шикил автординди я.

 Шихбала Гьажибабаеван 100 йис

Ада вичин гел туна

Дуьньяда ава ахьтин инсанар, гьикьван девирар атайтIани,  халкьдин рикIелай алат тийидай. Ахьтинбурукай сад Курхуьрелай тир Гьажибабаев Шихбала Гьажибабаевич я. Дугъриданни, ам районда, хуьре, кIвале гьуьрметлу кас тир. Ш. Гь. Гьажибабаев 1916-йисуз кесиб лежбер хзанда дидедиз хьана. 1932-йисуз ада ирид йисан школа куьтягьна ва ам Дагъустандин педагогвилин рабфакдиз гьахьна. 1936-йисуз анаг куьтягьна муаллимвилин пеше къачуна. Инал ам рази хьана акъвазнач, чирвилерихъ къаних, зигьин авай жегьилди кIелунар давамарун кьетIна. Гьа и йисуз ам Дагъустандин педагогвилин институтдин физикадинни математикадин факультетдиз гьахьна.

1940-йисуз институт хъсан къиметралди куьтягьай жегъил гада Дагъустандин Огни поселокдин са школадиз муаллим яз рекье туна. Амма школада адаз яргъалди кIвалахдай мумкинвал  хьанач.

Ватандин ЧIехи дяве башламиш хьана, Гьажибабаев Шихбала гуьгьуьллудаказ хуьруьн са жерге жегъилрихъ галаз 1941-йисан гатуз дяведиз фена.

Кьилин образование авай жегьил аскер военный частунин командованиди 6 вацран политрукар гьазурдай курсариз рекье туна. 1941-йисан декабрдиз ада и курсар куьтягьна. Адаз лейтенантвилин чин гана. Им Москвадин кIаник къати женгер физвай вахт тир. Жегьил офицердал ротадин политруквал  ихтибарна. Москвадин кIаник хьайи женгер адан сифтегьан дяведин женгер тир. И женгера викIегьвилелди иштирак авунай Ш. Гьажибабаев капитанвилин чин гуниз лайихлу хьана, адал батальондин комиссарвал ихтибарна.

1941-йисан декабрдиз, 1942-йисан январдиз Москвадин патарив хьайи къати ягъунрин нетижада немсер Москвадилай са шумуд километр кьулухъ гадарнай. Москва немсерин къурхулувиликай хкатна.

Вичин сифтегьан женгера хьайи агалкьунар, викIегьвилер гьисаба кьуна, ам стрелковый дивизиядин штабдин начальникдин заместителвиле тайинарна.

Ш. Гь. Гьажибабаева  вичел гьи кIвалах тапшурмишайтIани бажарагълувилелди кьилиз акъудиз хьана. Ахпа ада 1-Украинадин фронтдин 247 стрелковый дивизияда къуллугъ авуна. Дяведин эхирдай ам 4-Украинадин фронтдани хьана. И фрон­тдин сад лагьай полкунин командирдин заместитель яз ада Чехословакиядин меркез Прага шегьер ва Карпатар азад авун патал фейи къати женгерани иштиракна. И женгера адал залан херни хьана. Къалурай кьегьалвилерай адаз майорвилин чин гана.

ЧIехи Гъалибвилин югъ Ш. Гьажибабаева Прага шегьердин са госпиталда къаршиламишна. Хер сагъ хьайидалай кьулухъ гвардиядин майор Гьа­жибабаев Шихбалади 70-гвардиядин дивизияда къуллугъ авун давамарна.

1945-йисан ноябрдиз ам хайи хуьруьз хтана. Дяведин женгера къалурай кьегьалвилерай Шихбала Гьажибабаевич Ватандин дяведин 1 ва 2 лагьай дережайрин орденриз, «Прага азад авунай», «Карпатар азад авунай», «1941-1945 йисарин Ватандин ЧIехи дяведа Германиядал гъалибвал къазанмишунай» ва са шумуд юбилейдин медалриз, Главнокомандующийдин патай чухсагъулдин чарариз лайихлу хьана.

Дяве куьтягь хьана. Са тIимил вахтундилай Ш. Гь. Гьажибабаеваз Дагъустандин партиядин обкомдиз эвер гана ва дяведа лигим хьанвай жегьил политработникдал ислягь девирда лекторвилин везифаяр ихтибарна. Ибур дяведилай гуьгъуьнин четин йисар тир. Ам а вахтунда тефей хуьр, район Дагъустанда бажагьат ама.

Ш. Гьажибабаева 1947-йисалай 1949-йисалди Кьасумхуьруьн райкомдин кьвед лагьай секретарвиле, 1949-йисалай 1951-йисалди Мегьарамдхуьруьн партиядин райкомдин сад лагь­ай секретарвиле кIвалахна. Вири и йисара ада ислягь девирда хуьруьн майишат вилик тухунин, хуьрера социальный месэлаяр гьялунин карда еке кIвалах тухвана. И карда къазанмишай агалкьунрай ам 1951-йисуз «Зегьметдин Яру пайдах» ордендиз лайихлу хьана. КIвалах авунихъ галаз сад хьиз ада вичин чирвилерни хкажиз хьана. Кьилди къачуртIа, ада 1951-1954-йисара Москвада высший партийный школа куътягьна.

1954-1961-йисара Ш. Гь. Гьажибабаевакай мад Кьасумхуьруьн партия­дин райкомдин сад лагьай секретарь хьана. И йисара районда аквадай хьтин дегишвилер хьана. Район социальный, экономикадин рекьерай хейлин вилик фена. Кьилди къачуртIа,  хуьрера школаяр, клубар, медпунктар, туьквенар, библиотекаяр ва маса идараяр эцигна, хуьрериз рекьер тухвана, яд авачир ва маса четинвилер авай хуьрер дуьзенриз куьчарна, магьсулар цазвай никIерин, багъларин майданар гегьеншарна.

1961-йисалай 1977-йисалди Ш. Гь. Гьажибабаева Каспийск шегьерда «Дагдизель» заводда директордин заместителвиле кIвалахна. 1976-йисуз ам лайихлу пенсиядиз экъечIна. Персональный пенсионер Гьажибабаеваз кIвалах тавуна кьарай къвезвач. Ада заводдин социальный ахтармишунар тухудай отделдин начальниквиле кIвалах авун давамарна.

Дяведа хьайи хирери чпикай мукьвал-мукьвал хабар гуз хьана. 1984-йисан 6 ноябрдиз хъсан инсан ва регьбер тир ам кечмиш  хьана.

Хуьруьн депутатрин Собранидин, администрациядин  къарардадди Ш. Гь. Гьажибабаеван тIвар хуьруьн са куьчедиз ганва. Хуьруьн Рагьимован тIварунихъ галай юкьван школада хайи ерияр чирдай кружокдин членри адакай гзаф материалар кIватIнава. Адан женгинин ва зегьметдин рекьиз бахшнавай шикилрин стенд ва хъсандиз безетмишнавай альбом акъуднава.

Адан баркаллу женгинин, зегьмет­дин рехъ жегьил несилриз чешне я.

Дугъриданни Ш. Гь. Гьажибабаева женгера, зегьметда къазанмишай агалкьунралди, вичин девирда авур хъсан краралди, халкьдин арада гьуьрмет къазанмишуналди вичин гел тарихда эбеди яз туна.

                                                                                           Х. Гьажибалаев.

Халкьди чухсагъул лугьузва

«Сулейман-Стальский район» муниципальный райондин Кьил Нариман Шамсудинович Абдулмуталибова гьахълудаказ къейд ийизвайвал, вичиз кьегьал рухвайринни баркаллу рушарин макан лугьузвай районда хуьрер аваданламишунин, музеяр, аялрин бахчаяр, спортдин комплексар ва маса дараматар ремонт хъувунин, цIийибур эцигунин, гьакIни рекьер, куьчеяр къайдадик кутунин ва ихьтин маса кIвалахрик пай кутазвай хзанар, кьилдин ксар гзаф ава.

Имам Музамудинович Яралиева ва адан хзанди район, республика патал авур ва ийизвай гзаф кIвалахрикай «Куьредин хабарар» газетда гегьеншдиз кхьенва. И йикъара Яралиеврин мергьеметлу хзанди баркалла къведай мад са кар авуна: «Мамрач-Ташкапур» шегьредилай (Кьасумхуьруьн цIийи муькъуьн кIанихъай) Вини СтIалдал физвай рехъ башламиш жезвай хивел (къекъуьндал) яру къванерикай машинар гуьзлемишиз инсанар акъваздай гуьрчег кьур эцигна. Ихьтин хъсан кIвалах авунай Яралиеврин хзандиз инсанри аферин ва баркалла лугьузва.

Инал ихьтин са карни рикIел хкиз кIанзава. Чун винидихъ рахай, шегьредилай Вини СтIалдал физвай рехъ виликдай лап чIуру гьалда авайди тир. И кар фикирда кьуна, Яралиеврин хзандин пулунин такьатралди и рехъ гьяркьуь хъувуна, гила адан гьяркьуьвал 18 метрдиз барабар я. Мадни, рекье са шумуд чкадилай къекъуьнар, хъутIалар хкудна, Вини СтIалрин хуьруьз мукьва чкадилай кьвал авай патай (уьцIуьн тавун патал) цал эцигна, кьилинди, рекье ери аваз асфальт цана, рекьин кьве патани йифен вахтунда экв гудай фонарар эцигна, къелемар цана, са шумуд чкадилай яд фидай турбаяр кутуна ва маса кIвалахар кьиле тухванва.

Санлай къачурла, рехъ цIийи къайдада туькIуьруниз и хзанди саки 30 миллион манат пул харжна. Къе и рекьиз тешпигь авай рехъ неинки чи районда, гзаф маса районрани авач.

Бубайрин мисалда лугьузвайал, михьи рикIерни ачух гъилер анжах жумарт, багъри ерийрихъ, хайи халкьдихъ рикI кузвай инсанрихъ жеда.

Текст кхьейди  ва шикил  ягъайди Хазран Кьасумов я.

Райондин сайтдай

Дерди – баладихъ яб акална

Алай вахтунда, кIвалахал акъвазунин месэла районда гзаф важиблу  месэлайрикай сад яз амукьзава.  Алатай гьафтеда «Сулейман-Стальский район» муниципальный райондин Кьил Нариман Шамсудинович Абдулмуталибова агьалияр кьабулунин нубатдин мярекатда къарагъарнавай месэлайрикай сад районэгьлийриз кIвалахдай чкаяр гунинди тир. ИкI, Кьасумхуьрелай тир Замират Мегьамедова, Элина Бабаева, Зильфира Мурадханова ва АгъастIалкъазмайрилай тир Зульфия Бабаева, Диляра Алахвердиева чпиз кIвалах гунин карда куьмек гун тIалабзавай арзаяр гваз атанвай. Амма Замират  Мегьамедовади алай ийсуз Кьулан СтIалрин ясли бахчадин психолог яз кIвалахзавай вичин свас сокращенидик акатнава ва ам кIвалахал ахциг хъувунин карда куьмек гун тIалабна. Райондин Кьили ганвай арза райондин образованидин управленидиз ракъурун и месэладай кьил акъудун тапшурмишна.

Нажмудин Бабаева Герейханован 2-нумрадин юкьван школадин спортзал лазим тир шеэйралди тадаракламишунин карда куьмек гун тIалабна. Райондин Кьили и месэла телевиденидай гун ва райондин газетдай къалурун тапшурмишна.

ЦIийи хуьруьн юкьван школадин профсозный организациядин председатель Нарида Филимазовади вич бес кьадар сятерал таъминарунин карда куьмек гун тIалабна. 

Райондин Кьили гьар са касдин арзайрихъ дикъетдивди яб акална ва абур гьялун патал талукь къуллугъриз тапшуругъар гана.

«Инсандин ихтиярар аялрин вилералди»

Райондин образованидин управленида «Инсандин ихтиярар аялрин вилералди» лишандик кваз республикада тухузвай конкурсдин муниципальный паюнин нетижаяр кьуна. Ана умуми образованидин 15 школади иштиракна.

Конкурсда Курхуьруьн 2-нумрадин СОШ-дин 10-классдин ученик Самир Уружбеков, Шихидхуьруьн СОШ-дин 11-классдин ученица Ульяна Межидова ва Кьасумхуьруьн 2-нумрадин СОШ-дин 7 лагьай классдин ученица Алина Талибова гъалиб хьайибур яз гьисабна. Абурун сочиненияр конкурсдин республикадин паюна иштиракун патал ДР-да авай инсандин ихтиярар хуьдай Уполномоченныйдал рекье тунва.

Етим Эминан вечер

И йикъара Герейханован хуьре лезги поэзиядин классик, халкьдин рикI алай шаир Етим Эминан яратмишунриз талукьарнавай вечер кьиле фена. Ана хуьруьн поселенидин кьил Руслан Алдырова, чкадин шаирри, школадин чIехи классра кIелзавай аялри иштиракна.

Вечердал шаирри ва аялри Етим Эминан яратмишунрикай, бажарагъдикай гегьенш рахунар авуна, адан, гьакIни чпи Етим Эминаз бахшна кхьенвай шиирар кIелна.

Школайрай хабарар

Ачух тарс тухвана

И мукьвара ЦIийи  поселокдин юкьван школадин 8 «в» классда, аялрин иштираквал аваз, классдин руководитель Агъарагьимова Заира муаллимди шаир Абидин Камилован уьмуьрдиз ва яратмишунриз талукьарна ачух тарс тухвана. Ам шаирдин 65 йис тамам хьуниз талукьарнавайди тир.

Ачух тарсуна юбилярди, школадин директор Бег Ягъибегова ва школадин лезги чIаланни литературадин муаллимри иштиракна.

Доскадал шаирдин портрет ва «Абидин Камилован 65 йис» гафар алай. Доскадин кIанихъ столдал адан ктабрин выставка ачухнавай.

Шаирдин уьмуьрдин рекьикай ва яратмишунрикай Заира муаллимди ва аялри хуралай галай-галайвал суьгьбет авуна. Абурун рахунрин арайра аялри шаирдин гьар темайриз талукьарнавай шиирар хуралай кIелна. Аялри классда кардик кутунвай экрандилай Абидин Камилован чIалариз кхьенвай са шумуд манидихъни яб акална.

Аялри ачух тарсуна муаллимди чпиз гайи са жерге суалриз тамам жавабар вахкана, ачух тарсунин нетижаяр кьуна.

Эхирдай анал чухсагъулдин гафар ва гьакIни са бязи теклифар гваз рахай Абидин Камилова Заира муаллимдиз ва школадин библиотекадиз вичин цIийи ктабар гана.

Ачух тарс марагълуди ва метлебдуди хьана.

                                         Чи корр.

ЦIийи ктабар

«Авазрикай храй уьмуьр»

Ингье, зи гъиле вичиз тIебиатди кьетIен пай, бажарагъ ганвай гьевескар композитор Маина Саидовна Абдулмуталибовадин манийрин кIватIал ава. Районда кардик квай «Куьредин ярар» культурадин центрадин типографияда 15 печатдин шартIунин чарчин кьадарда аваз чапдай акъуднавай кIватIалдиз «Авазрикай храй уьмуьр» лагьана кьил ганва. Лагьана кIанда: кьил кутугайди, автордин уьмуьрдихъ, бажарагълувилихъ, рикIин гьевесдив кьайдайди хьанва. Маина Саидовнадин уьмуьр авазрикай хранвайди я лагьайтIа, бажагьат чун ягъалмиш жеда.

«Авазрикай храй уьмуьр» кIватIалда М. С. Абдулмуталибовадин нотайрал элкъуьрнавай 55 мани гьатнава. Абур нотайралди РФ-дин искусствойрин лайихлу деятель Сейфулагь Керимова, ДР-дин искусствойрин лайихлу деятель, композитор Насир Шихмурадова, С. Стальский райондин культурадин управленидин РДК-дин директордин заместитель, машгьур «Мирес» ВИА-дин руководитель Нариман Османова кхьена.

Маина Саидовна Абдулмуталибова. Ам районда ва адалай къецени гзафбуруз лап фадлай хъсандиз таниш я. Камаллу, мегьрибан, гьуьрмет-хатур кIани и дишегьлидиз тIебиатди неинки хъсан къилих, гьакIни са шумуд патахъай кьетIен пай, бажарагъ ганва. Духтур, социальный работник, журналист, композитор… Ваъ, ина мягьтел жедай кар авач: СССР-дин журналистрин Союздин член, ДАССР-дин культурадин лайихлу работник, «Знак Почета» ордендин сагьиб Саид Алиметович Алиметован хзандай анжах кьегьал, баркаллу веледар  акъатунн – им дуьшуьшдин кар туш, тIебиатдин къанун я.

М. С. Абдулмуталибовади Махачкъаладин медучилище, В. И. Ленинан тIварунихъ галай ДГУ-дин филологиядин факультет акьалтIарна, духтур-акушервиле, муаллимвиле, райондин культурадин отделдин заведующийвиле ва I980-2007-йисара Сулейман-Стальский райондин УСЗН-дин начальниквиле гьакъисагъвилелди зегьмет чIугуна.

Маина Саидовна «РСФСР-дин соцобеспеченидин отличник», «РФ-дин соцобеспеченидин лайихлу работник» гьуьрметдин тIварарин сагьиб, РФ-дин журналистрин Союздин член я.

Бес Маина Саидовна манийриз авазар кхьинин кIвалахдал мус ва гьикI элячIна?

Гьеле школада кIелзавай йисара дагъви рушахъ манийриз авазар теснифунин бажарагъ авайди ашкара хьана. 1960-йисуз Забит Ризванован гафариз М. Абдулмуталибовади теснифай «Ша лагь зи ярдиз» мани РФ-дин искусствойрин лайихлу деятель, пешекар композитор, а чIаван Дагъустандин композиторрин Союздин председатель Сейфулагь Керимова нотайралди кхьенай ва ДР-дин лайихлу артист Гьайдар Абдулаева тамамарай а мани чи милли манийрин къизилдин фондуна гьатнава.

Вичин сифте мани чи регьбер Ленинакай М. Абдулмуталибовади халкьдин чIалариз I5 йис жедалди теснифнай.

Гьевескар композитор Маина Абдулмуталибовади теснифнавай авазрин кьадар исятда 80-далай артух я. Вири манияр нотайрал элкъуьрнавачтIани, гьевескар композитордин манияр тIвар-ван авай устадри-манидарри тамамарзава ва абур халкьди хушвилелди кьабулзава.

Маина Саидовнадиз, композитор яз, РФ-дин халкьдин артист, РФ-дин композиторрин Союздин секретарь Ширвани Мурадова, РФ-дин искусствойрин лайихлу деятель, Россиядин композиторрин Союздин член Мегьамед Гьуьсейнова ва уьлкведин тIвар-ван авай маса композиторри еке къимет ганва.

«Авазрикай храй уьмуьр» кIватIалда Маина Абдулмуталибовади Етим Эминан, СтIал Сулейманан, Расул Гьамзатован, Ибрагьим Гьуьсейнован, Забит Ризванован, Асеф Мегьманан, Абдулкъадир Сайдумован ва алай аямдин шаиррин (вири санлай 21 шаирдин) чIалариз теснифнавай авазар гьатнава.

КIватIалда М. Абдулмуталибовадин уьмуьрдин ва яратмишунрин рехъ къалурзавай хейлин шикиларни ганва. Офсетдин чарчел акъуднавай кIватIал 154 чиникай ибарат я.

«Авазрикай храй уьмуьр» кIватIал чапдай акъатун мубарак авуналди, чаз гьевескар композитордихъ элкъвена лугьуз кIанзава: вахъ мягькем сагъламвал, хзандин бахтлувал, яратмишунра мадни чIехи агалкьунар хьурай, гьуьрметлу Маина Саидовна!

                   Хазран Кьасумов.

ЦIийи рубрика: «Газетрай»

Девлетлу бегьерар гуьзлемишзава

Сулейман-Стальский районда 35 гектарда ичин интенсивный багълар кутунин кIвалахар кьиле физва, гьа са вахтунда къведай йисар патални майданар гьазурзава.

Проект 2-3 йис патал тайинарнавайди я. Алукьзавай цIийи йисуз 65 гектарда цIийи багълар кутада, гележегда абурун майданрин кьадар 250 гектардив агакьарун планламишнава. Проектдин умуми кьадарди 375 миллион манат тешкилзава. Кьиле тухудай кIвалахрин кьадардиз килигайла и проект Дагъустанда виридалайни чIехиди я. И проект кьилиз акъудунин нетижада 350-400 кIвалахдай чкаяр жеда, сезондин вахтунда абурун кьадар кьве сеферда артух жеда.

Анжах са и багъларай йиса 12-15 агъзур тонн ичер кIватI хъийидай мумкинвал жеда. И кьадар бегьер советрин девирда райондин вири хуьруьн майишатрин карханайри санлай кьурла кIватI хъийизвайди тир.

Сифтедай жегьил багъларихъ гелкъуьнин кIвалахар Италиядай, Сербиядай, Краснодарский крайдай ва Кабардино-Балкариядай тир тежрибалу пешекаррин гуьзчивилик кваз кьиле тухуда.

Проект агалкьунралди уьмуьрдиз куьчуьрмишзава, гьеле 2017-йисуз 30 тонндилай виниз емишар кIватI хъувун гуьзлемишзава.

(«Дагправда» газетдай. 2016-йис №№331,332).

Аваданламишунин лишандик кваз

Республикадин маса чкайра хьиз, алай вахтунда чи райондани малумарнавай вацран сергьятра аваз хуьрера, аваданламишунин кIвалахар кьиле тухузва. Кьилин фикир рекьерин, майданрин къерехра, мектебрин гьаятра, анрин тежрибайрин участокра гьамиша къацу, гьакIни емишрин къелемар акIуруниз гузва. Им чи гележег ва гьа са вахтунда экология патални хъсан кIвалах я.

 И кардин гъавурда авай Курхуьруьн 2-нумрадин юкьван мектебдин муаллимри ва аялри субботникар тешкилиз, мектебдин сергьятда михьивилерин ва аваданламишунин кIвалахар кьиле тухузва.

Алатай субботникдихъни и жигьетдай хъсан нетижаяр хьана. ИкI, кьилдин классри спортдин майданар, мектебдин вилик квай чка ва далу патар пешерикай, зирзибилдикай михьна. Гьа са вахтунда мектебдиз гьахьзавай варцин кьве патани сирендин, къизилгуьлдин тазар акIурна. Абуруз ва гьакIни гьар рангарин, гуьрчегдиз ахъайнавай дубок ва къизилгуьлдин цуьквериз ятар гана, абур ярх тахьун патал тикдиз акъвазарна, кутIунна, патарив михьивилер авуна.

И кIвалахра 7, 8, 9-классрин аялри, муаллимар тир Г. Бутаевади, А. Гьуьсеналиевади, И. Мирзоева, старший пионервожатый Гь. Саругълановади, техработникри хъсандиз зегьмет чIугуна.

Ийизвай кIвалахрин еридиз килигиз атай райондин образованидин управленидин къуллугъчи, Аседулаев Алимегьамеда авунвай хъсан кIвалахрихъ галаз санал са бязи нукьсанарни къалурна ва лазим къвезвай чкайрал шуьмягъин, хатрутрин ва маса емишрин къелемарни акIурунин меслятар гана.

Ихьтин къени кIвалахар инлай кьулухъни ийидайвал я, акIурдай къелемрин суракьни ийизва, кIвалахрин план-графикни гьазурнава.

Р. Набиев, мектебдин муаллим.

Россельхознадзор по РД: впервые в Дагестане выявлен вирус нодулярный дерматит

Управление Россельхознадзора по Республике Дагестан информирует о выявлении в сентябре 2015 года в Чеченской Республике и Республике Дагестан вирусной болезни – нодулярного дерматита среди поголовья крупного рогатого скота. Данное заболевание на территории Российской Федерации выявлено впервые.

По информации Международного эпизоотического бюро по состоянию на 03.11.2016 г. в Российской Федерации зарегистрировано 295 вспышек нодулярного дерматита КРС (170 очагов оздоровлено). Неблагополучие фиксировали в шестнадцати субъектах страны, в т.ч. Республике Дагестан (28 н.п.), Республике Калмыкия (57 н.п.), Краснодарском крае (5 н.п.), Астраханской области (10 н.п.), Чеченской Республике (90 н.п.), Ставропольском крае (30 н.п.), Волгоградской области (9 н.п.), Республике Ингушетия (35 н.п.), Ростовская область (5 н.п.), Карачаево-Черкесская Республика (10 н.п.), РеспубликеАдыгея (1 н.п.), Воронежской области (1 н.п.), Кабардино-Балкарской Республике (1 н.п.), Тамбовской области (6 н.п.), Рязанской области (2 н.п.), Самарской области (5 н.п.).

Возбудитель инфекции: передается в основном трансмиссивно комарами, мухами, москитами. Наибольшее количество больных животных регистрируется там, где много кровососущих насекомых. Вирус могут переносить птицы, в частности, цапли. В окружающую среду вирус попадает с отторгаемыми кусочками пораженной кожи, вируссодержащими молоком, спермой, слюной и кровью. Со спермой он продолжает выделяться 2 месяца после клинического выздоровления. В уплотненных кожных узлах его можно обнаружить в течение 4 месяцев с момента их образования.

Клинические признаки: Инкубационный период - 3-30 дней, чаще 7-10 дней.При острой форме, в начальной стадии болезни, после повышение температуры тела до 40 градусов у животного происходит снижение аппетита, появляется слезотечение, серозно - слизистые выделения из носа. Через 48 часов на коже, шеи, груди, животе, пахе, конечностях, голове, вымени образуются плотные круглые или несколько вытянутые узелки с плотной поверхностью диаметром 0,5- 7 см. высотой до 0,5 см. Число узелков колеблется от десяти до нескольких сотен. Через несколько часов после появления узелков начинается отделение эпидермиса и начинается некроз ткани. Молоко становится розоватым, густым, сдаивается болезненно по каплям, а при нагревании застывает в гель. Атипичная форма наблюдается у новорожденных телят и характеризуется диареей, лихорадкой при отсутствии поражений кожи.

Меры борьбы: Организуют и проводят мероприятия, препятствующие возникновению и распространению болезни. При появлении ее в ранее благополучных районах немедленно убивают всех заболевших и подозрительных по заболеванию животных, проводят тщательную дезинфекцию и дезинсекцию. Строго выполняют все правила ветеринарно-санитарных и карантинно-ограничительных мероприятий. В стационарно неблагополучных районах, больных и подозрительных по заболеванию животных изолируют, обеспечивают полноценными витаминизированными кормами. Лечение симптоматическое, однако, оно малоэффективно. Длительность иммунитета 1 год.

Ограничения при установлении карантина!

- Запрет ввоза и вывоза животных всех видов, их выпас.

- Охранно-карантинные посты устанавливаются на всех въездных и выездных дорогах населенных пунктов района.

- В рамках соблюдения карантинного режима территория «окружается дезбарьерами».

- Режим карантина предусматривает запрет на транспортировку животных, как в границах населенных пунктов района, так и за его пределы.

- Запрещается вывоз из неблагополучного пункта и ввоз фуража (сена, солома, комбикорма и пр.)

- Запрещается использовать молоко и полученные из него продукты в необеззараженном виде. Снимать и использовать шкуры.

- Запрещается проезд всех видов транспорта (легкового, пассажирского, грузового и т.д.) по территории очага.

Для профилактики и недопущения данного заболевания все граждане, имеющие на своих подворьях сельскохозяйственных животных, должны оставаться предельно бдительными и выполнять следующие правила:

- не допускать ввоз животных неизвестного происхождения, без соответствующих документов;

- извещать органы государственного ветеринарного надзора о вновь приобретенных животных, полученном приплоде, об убое и продаже;

- предоставлять ветеринарным специалистам по их требованию животных для осуществления диагностических исследований и проведению вакцинации;

- извещать ветеринарных специалистов о случаях внезапного падежа или одновременного заболевания нескольких животных.

Будьте бдительны! Строго выполняйте все правила ветеринарно-санитарных и карантинно-ограничительных норм!

В случаях обнаружения клинических признаков нодулярного дерматита у крупного рогатого скота немедленно информировать Россельхознадзор по РД.

Начальник отдела Управления Россельхознадзора по РД

                                   Азаев Г.Х..

«Инсанвилин капитал» кар алай проект-уьмуьрдиз

Культура вилик фин район абад хьунин лишан я

«Инсанвилин капитал» тIвар алай милли ва кар алай проект эхиримжи I0 йисан къене кьабулнавай ва кардик акатнавай важиблу проектрикай сад я. Ам социальный 4 подпроектдикай ибарат я. «Культура ва Дагъустандин культурадин политика» подпроект Сулейман-Стальский районда гьикI кьилиз акъудзава? И ва маса суалриз жавабар жагъурунин мураддалди чун райондин культурадин ва информациядин отделдин начальник, бажарагълу шаир Майрудин Бабаханович Бабахановахъ (шикилда) галаз гуьруьшмиш хьана.

- Майрудин Бабаханович, сифтедай чаз вуна районда кардик квай культурадин идарайрикай ва ана кIвалахзавай работникрикай лагьанайтIа кIанзавай.

- Санлай къачурла, районда культурадин 30 идара, гьакIни художественный ва музыкальный школаяр, Кьасумхуьрел Россиядин адетдин культурадин центр, центральный библиотека, СтIал Сулейманан, Гьасан Эфендидин, Краеведческий, Гъалибвилин музеяр, Вини СтIалрин, Герейханован 1-нумрадин, ЦIийи Макьарин, Эминхуьруьн юкьван школайрин музеяр, «Кюре» тIвар алай кьуьлеринни хореографический ансамбль, хуьрерин клубрин работникрикай ибарат тир фольклордин «Кюре» ансамбль ва «Кьасумхуьруьн далдамчияр» халкьдин ансамбль кардик ква.

Культурадин ва информациядин идарайра 192 касди кIвалахзава. Чпин хиве авай везифаяр намуслудаказ кьилиз акъудзавай, районда ва адалай къеце тухузвай культурадин мярекатра активвилелди иштиракзавай работникрикай яз завай Мусинат Нуралиевадин (Цмуррин КДЦ), Агъарагьим Агъарагьимован (РДК), Керим Камилован (ЦIийи Макьарин КДЦ), Зейнулагь Наврузован (КIварчагърин КДЦ), СултIанагьмед Хидирован (Эминхуьруьн КДЦ), Нариман Османован (РДК),  Ислеман  Ризаеван, Периханум Къазанбековадин (Испикрин КДЦ), Маила Яхьяевадин  (АгъастIалрин  КДЦ), Селимат Гьажиевадин ( РДК), Юзбег Гьажимегьамедован (ДМШ) ва масабурун тIварар кьаз жеда.

- Чун рахазвай проектда милли чIалар хуьниз кьилин фикир ганва. И рекьяй районда вуч кIвалах тухузва?

- Гьакъикъатдани, проектда неинки Дагъустандин милли чIалар, гьакIни урус ва ингилис чIалар чируниз кьилин чка ганва. Лезги чIалакай рахайтIа, районда гьеле 20II-йисуз дидед чIал хуьнин, чирунин ва вилик тухунин программа кьабулнай. И программа кьилиз акъудун яз районда еке кIвалах тухванва ва давамзава. ИкI, дидед чIал хуьниз талукь яз районда пуд конференция кьиле тухвана, адан иштиракчийрин макъалаяр аваз кьилдин ктаб акъудна.

Районда дидед чIалан муаллимрин арада гьар йисуз конкурсар, школьникрин олимпиадаяр тухузва, лезги чIалал газет акъудзава, пуд телеканал кардик ква.

«Шарвили» фондуни ВУЗ-ра Дагъустандин чIаларин факультетда (лезги группа) кIелзавай студентриз ва кIвалахзавай преподавателриз гьар вацра стипендияр гузва. И кар себеб яз и факультетдик экечIзавай студентрин кьадар артух хьанва.

Районда Алкьвадар Гьасан эфендидин, СтIал Сулейманан, Алибег Фатахован, СтIал Мусаибан, Балакъардаш Султанован ва маса писателринни шаиррин ктабар лезги чIалал акъудна.

Районда урус чIал чирунизни екез фикир гузва.

- Чаз малум тирвал, райондин ансамблри, манидарри республиканский, гьатта Вирироссиядин ва международный фестивалра, конкурсра иштиракзава. Чаз вуна, Майрудин Бабаханович, и конкурсра райондин векилри къазанмишай нетижайрикай лагьанайтIа кIанзавай.

- И рекьерайни чахъ тарифдин нетижаяр хьана. Кьилди къачуртIа, 2016-йисуз райондин II коллектив ва кьилдин ксар республиканский ва международный фестивалрин, конкурсрин ва выставкайрин гъалибчиярни призерар хьана. ИкI, «Кьасумхуьруьн далдамчияр» ансамблди «Дагъвияр» тIвар алай фольклордин ва культурадин адетрин фестивалда, «Играй, душа» ва «Поющие струны» международный фестивалра дипломантвилин тIвар къачуна ва «Халкьдин коллектив» лагьай тIвар тестикьар хъувуна.

Ансамблдин руководитель Агъарагьим Агъарагьимоваз Дагъустан Республикадин Гьукуматдин премия (100 агъзур манат пул) гана.

«Играй, душа» международный фестивалда Омар Меликова ва Расул Абдулкебирова дипломар къачуна, Омар Меликовакай гьакIни «Дербент на перекрестке цивилизаций» международный культурадинни тарихдин фестивалдин лауреатни хьана.

Керамикадин рекьяй устIар Набиюллагь Керимханова вичин алакьунар «Кавказский базар» тIвар алаз тухвай декаративно-прикладной искусстводин ва халкьдин сеняткарвилин регионрин уртах выставкада къалурна. Ам Дагъустан Республикадин культурадин министерстводин Гьуьрметдин грамотадиз лайихлу хьана.

Райондай са шумуд касди Дербентда «Пой, ашуг», Ахцегьа «Мелодии Шалбуздага», гьакIни «Дербент на перекрестке цивилизаций», «Мелодии Курахских гор» тIварар алаз тухвай республиканский фестивалра лауреатвилин тIварар къачуна.

Алай йисан 24-октябрдиз Кьасумхуьрел Азербайжан Республикадин Къусар ше-гьердин гьукуматдин лезгийрин театрди «Зи Седеф» тамаша къалурна. Гуьгъуьнлай артистар райондин руководстводихъ ва яратмишдай интеллигенциядин векилрихъ галаз гуьруьшмиш хьана. Имни райондин уьмуьрда лишанлу вакъиадиз элкъвена.

- Культурадин маканар авай дараматрикай ва идарайрин материально-технический базадикай вуч лугьуз жеда?

- Гьайиф хьи, культурадин маканар авай дараматрикай разивилин гафар лугьуз жедач. ЧIехи пай алатай асирдин 40-60-йисара эцигнавай, лап куьгьне хьанвай дараматра ава. Музеяр, библиотекаяр, культурадин центраяр ва аялрин музы-кальный школа авай дараматра дарискъал я. Санлай къачурла, культурадин учрежденияр 67 дараматда ава.

Эхиримжи 25 йисан къене республиканский ва федераль-ный бюджетрин такьатрин гьисабдай районда культурадин гьич са дараматни эцигнач. Гаф кватай чкадал лугьун: районда культурадин сифте дарамат 1934-йисуз, эхиримжиди 1989-йисуз эцигна.

Герейханован, ЦIийи Макьа-рин, Птидхуьруьн культурадин кIвалер ва райондин Культурадин дворец квачиз, амай маканар куьгьне, чкIизвай дараматра ава.

Са шумуд музей ва библиотека гъвечIи, дар дараматра ава, анра ктабар, экспозицияр эцигдай чкаяр бес жезвач.

Агъа СтIалдал, Кьулан СтIалдал, ЦIийи поселокда ва Алидхуьрел культурадин маканар алач. И хуьрера 20 агъзурдав агакьна агьалияр яшамиш жезва, абур культу-радин жигьетдай къуллугъ авуникай магьрум я.

- Культурадин идарайриз райондин руководстводин патай куьмек авани?

- Авазва. Райондин бюд-жетдин такьатрин гьисабдай эхиримжи йисара райондин Культурадин дворецдин дарамат капитальнидаказ ремонт хъу-вуна, Алкьвадрин ва Сардар-хуьруьн клубра куьлуь ремонтар тухвана. И кIвалахриз саки 15 миллион манат пул харжна. Мадни, ансамблар патал 134900 манатдин къимет авай милли парталар, 876000 манатдин къимет авай сес артухардай аппаратура, музыкадин алатар, оргтехника маса къачуна.

2009-йисуз кьилдин касдин пулунин такьатралди (15 миллион) Алкьвадрал Гьасан эфендидин музей эцигна. 2013-йисуз районда Россиядин адетдин культурадин центр, хуьрерин I6 поселенидин культурадинни ял ягъунин центрайра (КДЦ-ра) халкьарин адетрин культурадин пипIер ачухна.

2015-йисуз Цмуррин хуьре отставкада авай генерал-майор Гьажикъурбан Шайдаева вичин хсуси пулунин такьатралди Гъалибвилин музей, военно-патриотический тербиядин факультет ачухна.

- Лезги халкь, гьабурукай яз куьревиярни, чпихъ еке тарих, баркаллу адетар авай халкь я. Абур хуьн патал районда гьихьтин мярекатар кьиле тухузва?

- Адетар чна хуьзва, абур жегьил несилдал агакьарзава. Мисал яз, районда гьар йисуз Яран сувар тухузва. Алай йисуз и суварик 1500-далай виниз инсанри, 40-дав агакьна коллективри иштиракна. Ра-йондин культработникри Яран суварик къалурай «Пешапай», «Аял кьепIина тун», «ЧIулар кутIундай къайда» адетар РФ-дин илимрин Академиядин Дагъус-тандин илимдин центрадин иштираквал аваз РГВКА-ди лентиниз къачуна.

Алай йисуз Ахцегьа тухвай лезгийрин игитвилин «Шарви-ли» эпосдин суварик чи райондай 3500-далай виниз инсанри иштиракна.

2016-йисан 28-октябрдиз райондин Культурадин дворецда халкьдин сеняткарвилин алатрин ва куьгьне чешнейрин гамаринни халичайрин фести-валь кьиле тухвана.

Заз лугьуз кIанзава хьи, районэгьлийри виликан адетар хуьзва, абур жегьилриз чирзава.

Культура аялриз чирунин мураддалди гьар йисуз 8-11-классрин аялрин арада КВН къугъун тухузва, культурадин вири мярекатриз чпихъ кьетIен алакьунар авай аялар желбзава.

- Майрудин Бабаханович, аялрикай рахадайла, чаз вуна школьникри иштиракай конкурсрикай, анра чи аялри къалурай нетижайрикайни лагьана кIанзавай.

- Аялрин чирвилерин дережа хкажунин, бажарагъ, алакьунар авай аялар майдандиз акъудунин мураддалди районда тухузвай кIвалах тебрик авуниз лайихлу я. Чи аялрихъ агалкьунарни авазва. ИкI, Махачкъалада тухвай Г. А. Гьасанован тIварунихъ галай пианистрин республиканский конкурсда чи райондин му-зыкальный школада вердишвилер къачузвай Мария Мегьамедова (фортепиано), Алмаз Къадимов (милли чIагъан) ва Спартак Девлетханов (аккордеон) 2-дережадин дипломриз лайихлу хьана.

Райондин художественный школадин аялри Махачкъалада «Весенные фантазии», «Гам-затовские странички» выс-тавкайра ва «Школьники Дагестана рисуют сказки народов России» конкурсда чпин алакьунар къалурна, са шумуд касди дипломар ва грамотаяр къачуна.

- Райондин территорияда чпихъ тарихдин метлеб авай имаратарни ава. Абур хуьн патал вуч кIвалах тухузва?

- Тарихдин, культурадин ва архитектурадин метлеб авай чкайрин, имаратдин списокар авунва, абуруз талукь документар гьазурнава, гьар са имаратдихъ жавабдар ксар галкIурнава. Мисал яз къачуртIа, НуьцIуьгъа къаравулвилин минара (сто-рожевая башня) ава, адан метлеблувал лугьуз тежер кьадар гзаф я. Дагъустан Республикадин территориядал алай маса минараяр хьиз, НуьцIуьгърин минарани реставрация хъувунин патахъай ДР-дин культурадин министерстводи РФ-дин куль-турадин министерстводин вилик теклиф гъана. Нетижада «Юг России» программадин бине-даллаз и минарани реставрация авуна акьалтIарна.

Тарихдин, культурадин ва архитектурадин амай имаратарни кьетIен гуьзчивилик ква.

- Майрудин Бабаханович, чи суьгьбетдин нетижа кьун яз, зун ихьтин фикирдал къвезва: районда «Инсанвилин капитал» кар алай проект ва адан «Культура и культурная политика Дагестана» подпроект уьмуьрдиз куьчуьрмишзава, и рекье аквадай хьтин нетижаярни ава.

- Эхь, «Инсанвилин капитал» проект ва адан культурадиз талукь тир подпроект районда агалкьунривди уьмуьрдиз куьчуьрмишзава. Гьялиз тахьанвай месэлаяр, хъувуна кIанзавай кIвалахарни амачиз туш. Абур чаз чизва, кIвалах хъсанарун патал чун алахънава, тайин кIвалах тухузва. Рехъ физвай касди атIуда лагьайвал, чун инанмиш я хьи, вилик акъвазнавай месэлаярни чалай гьялиз алакьда.

- Чи суалриз тамам жавабар гунай чухсагъул.

Хазран Кьасумов, РФ-дин журналистрин Союздин член.

СПОРТ. СПОРТ. СПОРТ

Дуьньядин чемпион къаршиламишна

Мукьвара Болгарияда женгинин самбодай дуьньядин чемпионат кьиле фена. Ана, санлай къачурла, 200-дав агакьна спортсменри иштиракна.

90 килограммдин заланвиляй майдандиз Сулейман-Стальский райондай тир Икрам Алискеровни экъечIна. Ада вичин къаршидиз экъечIай 5 спортсмендин, гьабурукай яз финалдани Болгариядай тир гзаф къуватлу пагьливан, Европадин ва дуьньядин чемпион Николу Дипчикован винел инанмишвилелди гъалибвал къачуна ва 1-чка кьуна.

И йикъара республикадин меркезда «Уйташ» аэропортуна дуьньядин чемпион Икрам Алискеров шад гьалара къаршиламишна. Мярекатда чи райондин чIехи делегациядини иштиракна. Тебрикар, фуни кьел гваз къаршиламишун, «Лезгинка» кьуьлер, шадвилер…Яргъалди давам хьайи мярекатдал вич икI хушвилелди кьабулунай Икрам Алискерова ватанэгьлийриз рикIин сидкьидай чухсагъул лагьана.

- Дуьньядин чемпионатда къазанмишай гъалибвал за зи багъри СтIал Сулейманан райондиз бахшзава, - къейдна И. Алискерова.

Лагьана кIанда, И. Алискерова спортдин рекье вичин сифте камар ва агалкьунар тренерар-стхаяр тир Къурбановрин гъилик вердишвилер къачудайла къазанмишна.

Икрам Алискеров женгинин самбодай международный классдин спортдин мастер, Суперкубокдин иеси, Харлампиеван мемориалдин, Россиядин Кубокдин, Европадин ва дуьньядин чемпионатрин гъалибчи, полноконтактный рукопашный бойдай Россиядин чемпион я.

Дуьньядин чемпионвилин тIвар мубаракрай, Икрам!

Лена Саидова                          

Чемпионвилин тIвар – 2-сеферда

Мукьвара СтIал Сулейманан райондин агьалийрив шад хабар агакьна: Калужский областдин Медынь шегьерда 15-18-ноябрдин йикъара универсальный женгерай кьиле фейи дуьньядин чемпионатда кьасумхуьруьнви Аслан Къурбанова 90 килограммдин заланвиляй 1-чка кьуна ва кьвед лагьай сеферда дуьньядин чемпионвилин тIвар къачуна.

А. Къурбановаз къизилдин медаль гана. Лагьана кIанда, Кьасумхуьруьн самбодинни дзюдодин ДЮСШ-дин тербиячи тир ва алай вахтунда Махачкъалада къайдаяр хуьдай органра кIвалахзавай А. Къурбанов гьакIни самбодай ва дзюдодай РФ-дин спортдин мастер, чIехи турниррин гъалибчини я.

Къейд авун лазим я хьи, Аслана т1вар-ван авай спортсменар тир Къурбановрин кар давамарзава. Ик1, адан дах Юрик азаддаказ къуршахар кьунай, самбодай ва дзюдодай СССР-дин спортдин мастер, имияр тир Рамазан самбодай ва Тельман дзюдодай пешекаррин арада дуьньядин чемпионар, спортдин международный классдин мастерар я.

Жаванрин агалкьунар

Мукьвара къадим Дербентдин кIвенкIвечивал патал ММА-дай жаванрин арада ачух акъажунар (первенство) кьиле фена. Ана неинки и шегьердин, гьакIни Дагъустан Республикадин маса шегьеррайни районрай атанвай спортсменри иштиракна. И акъажунра ЦIийи поселокдин юкьван школада кIелзавай Сагид Къазиханова (50 кг.) ва Артем Селимова (52 кг.) инанмишвилелди 1-чкаяр кьуна. Абуруз медалар ва 1-дережадин Дипломар гана.

Тренер Хасмет Къазиханова чаз лагьайвал, Сагидни Артем спортдал машгъул жез 5-йис я. Абуру спортдин са шумуд жуьредай чпин алакьунар къалурзава. ИкI, Артем Селимов ушу-саньдадай Губденда кьиле фейи (20I5-йис) акъажунрин гъалибчи, дзюдодай ва самбодай Кьиблепатан Дагъустанда тухвай са шумуд турнирдин гъалибчини призер, А. Жарулаеван гьуьрметдай тухвай ва самбодай райондин школьникрин арада тухвай акъажунрин 3-призер я.

Сагид Къазихановахъни са шумуд медаль ва 10-далай виниз жуьреба-жуьре дережайрин Дипломар, грамотаяр ава. Кьилди къачуртIа, Сагид самбодай международный классдин мастер, дуьньядин чемпион Рамазан Къурбанован турнирдин ва райондин школьникрин арада самбодай, дзюдодай ва азаддаказ къуршахар кьунай тухвай акъажунрин гъалибчи, КЭМПО-дай Дагъустан Республикадин кIвенкIвечивал патал жаванрин арада тухвай акъажунрин 3-призер я.

Квехъ спортдин рекье мадни еке агалкьунар хьурай, Сагид ва Артем!

Текст  Хазран Кьасумованди я.

К сведению жителей района

1 декабря Партия «Единая Россия будет праздновать 15-летний юбилей. По сложившейся традиции в день рождения Партии проходит прием граждан.

Для решения вопросов и проблем граждан приемы будут проводить представители исполнительной и законодательной власти всех уровней, органов местного самоуправления.

Руководством района прием граждан будет проводиться в здании администрации района.

Прием граждан осуществляется по предварительной записи в общественной приемной Партии «Единая Россия».

Исполком местного отделения Партии «Единая Россия»

МРЭО ГИБДД - на Интернет-сайтах

Как известно, современные компьютерные технологии приходят на помощь практически в любой отрасли науки и техники, промышленного производства и народного хозяйства. Теперь они позволяют значительно разгрузить  сот рудников ГИБДД,  освободив их от бумажной рутины.

Для регистрации транспортных средств, замены и восстановления утерянных документов на авто- и водительские удостоверения тратится немало  драгоценного времени в длинных очередях. Конечно, если идти старыми путями, пришлось бы тратиться на расширение пло­щадей и увеличение количества персонала МРЭО ГИБДД. Но в руководстве ГИБДД МВД РФ из­брали более разумный вариант решения проблемы, чтобы осво­бодить от мучений сотрудников ГИБДД и автовладельцев и снять все вопросы с повестки дня.

Обращаем внимание всех ав­товладельцев, что, в соответствии с Федеральным Законом от 27 июля 2012 года №210-ФЗ «Об организации и предоставлении госу­дарственных и муниципальных услуг», можно совершить реги­страционные действия с транс­портными средствами, полу­чить или обменять водительские удостоверения и через единый портал государственных и муниципальных услуг на сайте - www.gisuskwub.ru

Дополнительно сообщаем: официальный сайт Госавтоин- спекции МВД России - www.gibdd.ru;

официальный сайт Госавтоинспекции МВД по Республике Дагестан - www.05.gibdd.ru.

Газимагомедов  Б. Г.,  госавтоинспектор     МРЭО  ГИБДД       МВД РД но Дербенту старший лейтенант.

Куьн патал, аялар

МискIалар

Чаз савкьватар гваз

Атана Буба.

Чилел экIяна

Яргъан зурба.

Чимиз алукI гьа

Атайла къаяр!

Квез чидани, аялар,

И вахтунин тIвар?

Живеринни къаярин

Алатна вахтар,

КIамарайни куьчейрай

Авахьна ятар.

Куьруь жезва йиф,

Яргъини - йикъар

Квез чидани, аялар,

И вахтунин тIвар?

Чими я йикъар,

Рагъ ргазва,

ВацIа аялар

Эхъвез, къугъвазва.

Гвенар гуьз никIе

Ава комбайнияр.

Квез чидани, аялар,

И вахтунин тIвар?

Къизилдин либас

АлукIна тарци.

Школаяр ацIанва

Аялрин ванцив.

Ичеривни чуьхверрив

АцIанва багълар.

Квез чидани, аялар,

И вахтунин тIвар?