Чун чи кьисметдин сагьибар жен
Версия для слабовидящих

Новости

Чун чи кьисметдин сагьибар жен

4-1-300x227.jpgДуьньядиз Алкьвадар Гьасан-эфенди, Етим Эмин, СтIал Сулейман, Алибег Фатахов хьтин зурба бажарагъар, чIехи алимар багъишай чи райондиз шаирринни арифдаррин макан лугьун дуьшуьшдин кар туш.
Абурун жергеяр гьакI Социализмдин Зегьметдин Игитар Генрих Гьасанован ва Гьажимурад Темирханован, Россиядин Игит Радим Халикьован, композиторар Готфрид Гьасанован, Сейфуллагь Керимован ва хейлин маса чIехи тIварариз лайихлу хьайи чи кьегьал рухвайралди, алимралди, генералралди, маса машгьур тIвараралди мадни артух жезва.
Милли чIалан, эдебиятдин ва медениятдин гьакъикъи макандиз элкъвенвай, женнетдиз ухшар авай чи райондал неинки адан ватанэгьлийри, гьакI вири лезги халкьди, аниз къвезвай мугьманрини гьахълудаказ дамахзава.
Амма, гьайиф хьи, эхиримжи йисара майдандиз акъатнавай XXI асирдин тIегъуьн тир терроризмдин ва экстремизмдин чIуру гьерекатри халкьарин рикIерик къалабулух кутазва. Чи арада чIехи хьайи, чахъ галаз са рекьера къекъвей, амма гьикI ятIани экстремиствилин фикиррал элячIнавай ксари шумуд хуьре йикь-шуван тунатIа, са тахсирни квачир шумуд чандиз къаст авунатIа, чун вири шагьидар я. Имансузри XX асирдин Гомер, Дагъустандин дамах тир чIехи шаир ва арифдар СтIал Сулейманан КIвал-музейни, цIай яна, кана. И крар себеб яз чи райондин сергьятдани са шумудра терроризмдиз акси операцияр кьиле тухвана, хейлин террористар тергна, гьа са вахтунда, и гьерекатра ФСБ-дин ва къенепатан къуллугъдин са шумуд офицерни кьена.
Мукьвал тир РагъэкъечIдай патан Азияда, кьилди къачуртIа, Сирияда чи уьлкведа къадагъа авунвай ИГИЛ (“Иблисрин гьукумат”) тешкилда лугьуз тухузвай метлебсуз дяведиз чи райондайни 36 жегьил фена, са шумуд кас, ватанда сурни кьисмет тахьана, ана кьена. Шумуд диде-буба, багърияр хажалатдик къарсурнава ва къарсурни хъийизма.
Лап ашкара я, вири къуватар желб авуна, и кардин вилик пад кIевелай кьун чи гьар садан эвелимжи буржи я. Инсанар тIветIерайни такьазвай, масадбур чпин зегьерлу таъсирдик кутаз алахънавай къузгъунар ваъ, чун чи хсуси кьисметдин сагьибар хьун герек я!
Винидихъ лагьанвай крар фикирда аваз, НАК-ди, Дагъустан Республикадин АТК-ди чи вилик эцигзавай месэлаяр гьялун патал райондин идарайри ва АТК-дин аппаратди къанун-къайда хуьзвай органрихъ галаз санал бегьем чалишмишвилер ийизва, чи районда жегьилрин арада тербиядин кIвалах кьиле тухузва, экстремизмдинни терроризмдин вилик пад кьун патал герек тир серенжемар кьабулзава. Амма, гьайиф хьи, а мярекатрин нетижаяр усалбур яз амукьзава. Гьукуматдин идарайри, общественный ва диндин тешкилатри тухузвай и, иллаки тербиядин, кIвалахар са бязи хуьрера гьеле рази жедай гьалда авач. Идахъ галаз сад хьиз, чкайрал мукьва-кьилийри, къуни-къуншийри ва хуьруьнбуру жегьилриз дуьз рехъ къалурун, чIуру кIвалахрин вилик пад кьун, Шамдиз (Сириядиз) финин дуьшуьшриз рехъ тагун, жегьил чанар пуч тахьун патал ийизвай чалишмишвилер бес кьадардинбур жезвач. Гзаф вахтара экстремизм ва терроризм ачух къайдада негь ийизвач. Мийир-межер лугьузвач. Кьилинди, гьа и кIвалах чкайрал гуьнгуьна тун я. Эвелни-эвел чна вирида бандитриз куьмек гузвайбур, абурун тереф хуьзвайбур чирна, негь авуна кIанда. Абур чи халкьдин хаинар тирди гьар сада кIевелай кьатIунна кIанда. Гьа са вахтунда къушаба, профилактикадин серенжемарни артухарун ва еридиз хъсанарун лазим я.
Районда лагьайтIа, гьар йисуз вини дережада аваз халкьдин ва гьукуматдин суварар, жегьилрин акъажунар, жуьреба-жуьре межлисар, субботникар, школайра ва культурадин маканра вишералди гьар жуьредин мярекатар кьиле тухузва. ЧIуру рехъ хкянавайбурун багърийрихъ галаз, шак физвайбурухъ чпихъ галаз гъавурда твадай суьгьбетар тухузва, чи гьукуматди кьабулнавай Комплексный план бинеда аваз герек тир маса мярекатарни кьиле тухузва. И генани кIвалах ерилудаказ ва дурумлудаказ кьиле тухун патал общественный тешкилатрин, еке дережа авай тербиячийрин, насигьатчийрин ва хуьрера авай гьуьрметлу инсанрин чирвилер ва къуватар ишлемишна кIанда.
Эхиримжи вахтара райондин хуьрера агьалийрин, общественный тешкилатрин активный иштираквал аваз терроризмдиз ва диндин экстремизмдиз акси сходар жезва, школайра диде-бубайрин собранияр кьиле физва. Абурал чи районэгьлийри рейсадвилелди терроризм негь ийизва ва и карда вири къуватар сад авуниз эвер гузва. “Халкьдин къажгъан муркIадални ргада” лугьузва бубайрин мисалда. ГьакI хьайила, районда авай вири къуллугъри, идарайри, карханайри, къуватар мадни тупламишун патал халкьдихъ галаз алакъа мадни мягькемарна кIанда.
Терроризмдиз ва диндин экстремизмдиз акси акъвазунин халкьдин сходар муниципальный райондин жавабдар къуллугърин, общественный ва диндин тешкилатрин векилрин иштираквал аваз гзаф хуьрера кьиле фена ва физва (НуьцIуьгъа, Агъа СтIалдал, Кьулан СтIалдал, Вини-СтIалдал, Курхуьрел, Кьасумхуьрел, Алкьвадрал, ДаркIушрал, Сардархуьре ва масанра хъсан мярекатар кьиле тухванва). Гзаф дуьшуьшра гьа сходрал цIийи имамар хкянава, терроризмдиз акси серенжемар къалурнавай резолюцияр кьабулнава.
Къейд авун лазим я, къанун-къайда хуьзвай органрини еке кIвалах тухузва. Чи виридан буржи абуруз жедай куьмек гун, акур шаклу инсандикай, машиндикай хабар гун, къалурун ва эхирни экстремистриз ва террористриз чи чилел чка тагун я.
Школайра авай жегьил-жаванрин патахъай чак артух къурхулувал квач. Чавай абуруз таъсир ийиз жезва, диде-бубайрин гуьзчивални артух я. Амма 18-25 йиса авай жегьилрин патахъай райондин талукь къуллугърин кIвалахдал тамамвилелди разивал ийиз жедач. И кардани диде-бубайрин, миресринни варисрин патай куьмек ва таъсир екеди хьун герек я. И кIвалахдив мукъаятдиз ва герек кьадар чирвилер аваз эгечIун чарасуз я.
Агъадихъ чна аялар, жаванар, жегьилар диндин экстремизмдин таъсирдик акатунин са бязи асул лишанар гъизва:
— аялди вич обществода тухузвай тегьер, рахунрин мана-метлеб дегиш жеда;
— адан чинин рангар дегиш жеда, вич-вичихъ пара агъунвайди хьиз гьисс ийида, гьа са вахтунда са гьихьтин ятIани суьгьуьрдик квайди хьиз аквада;
— уьмуьрда вич тухузвай гьал, рахунрин къайда дегиш жеда — садлагьана атIай ва векъи гафар лугьуда, рахунра диндин хци гафар ишлемишда (ара-бир багърийриз “кафирар” лугьуз жеда);
— вич-вичихъ агъуна, масабурухъ галаз рахан тийиз, мукьвабурухъ галаз авай алакъа атIуз алахъда, са бязи дуьшуьшра ахлакьдин (психикадин) жигьетдай вичивай вич хуьз жедач, фад хъел къведа;
— сятералди масанра жеда, геждалди кIвализ хкведач, са гьихьтин ятIани шаклу мярекатра иштиракда, гьа са вахтунда хуьре, кIвале кьиле тухузвай мярекатривай къерех жеда;
— диндин чирвилер къачунин жигьетдай еке игьтияж ва ашкъи жеда, уьмуьрдин макьсад жагъуриз, вичин яшдиз талукь тушир суалриз жавабар жагъуриз алахъда;
— школада чирвилер къачунихъ галаз алакъалу тушир маса месэлайрал алахъда, кIвале диндин шаклу ктабар пайда жеда;
— компьютер, айпат ва ихьтин маса такьатар ишлемишиз интернетда, соцсетра гзаф вахт кечирмишда;
— “диндин стхаяр”, “диндин вахар” пайда жеда, гьа са вахтунда адетдин инсанривай къерех жеда;
— са бязибур хизандихъ галаз санал са суфрадихъ ацукьдач, дидеди гьазурай хуьрек, ам гьалалдинди туш лугьуз, недач;
— вичиз хъсан аквазвай дин раиж ийиз, илитIиз, масабур вичин рекьел гъиз алахъда, диде-буба, мукьвабур “авамрай” гьисабда;
— вичи хкянавай диндин артуханвал хцидаказ субутариз алахъда;
— диде-бубайрик рехнеяр кутаз, абуруз “акьулар” гуз алахъда;
— бубайрин диндин рехъ дуьзди туш лугьуз, абурун уьмуьр гунагьар квайди я лугьуз, абур тахсиркарар ийида, гьа са вахтунда вичикай цIийи инсан хьанва лугьуз тестикьарда;
— диде-буба, чIехи миресар ва тухумдин кьил ам патал авторитетар яз, яни гьуьрмет авуниз лайихлу ксар яз амукьдач ва икI мад.
ЧIуру диндин дестедин таъсирдикай хкудунин виридалайни хъсан къайда аник аял акатуниз рехъ тагун я.
Аялар чIуру дестейрин таъсирдикай хуьнин са бязи меслятар:
— аялдивай чIуру таъсирдикай садлагьана хкечIун кIевелай истемишна кIандач;
— адан къанажагъда хьанвай дегишвал вахтуналди, са ни ятIани илитIнавайди тирди лугьунихъ галаз санал, адав секиндаказ, хъуьтуьлдаказ рахаз эгечIна кIанда;
— адан дустар, адахъ галаз алакъада авайбур ахтармишна, абурун мурадар, фикирар чирна, чIуру ниятар авайбур ятIа, абурун таъсирдикай яваш-явашдиз хкудиз алахъна кIанда;
— аял гьамиша гуьзчивилик хьана кIанда, адаз чIуру крарив эгечIдай мажал гана кIандач;
— аял беден мегькемарунал, чирвилер къачунал, ктабар кIелунал, зегьметдал, майишатдал, кIвале, сала кIвалах авунал машгъуларна кIанда, хийирар гъиз чирна кIанда, гьеле гъвечIизамаз са сенятдин, пешедин иеси авуна кIанда;
— чпихъ тайин тир нетижаяр хьанвай, агалкьунар къазанмишнавай машгьур ксарин, алимрин, спортсменрин ва гьакIни таяр-туьшерин чешнейрикай менфят къачуна кIанда;
— эгер хъсандиз кIелна, са пешедин иеси хьана, кIвалах авуртIа, вич яшамиш жезвай махлукьат, дуьньядин туькIуьр хьун патал адалай вичелай гзаф кIвалахар алакьдайдахъ инанмишарна кIанда ва хизандин, тухумдин, хайи халкьдин уьмуьрдай, тарихдай кутугай мисалар гъана кIанда;
— и карда кьилин шартI хъуьтуьлвал, умунвал, адал жуван фикир векъидаказ илитI тавун я.
Аялдихъ галаз рикIяй-рикIиз, ачухдаказ, рикIин чим гуналди ва къайгъударвал гьисс ийиз туналди, рахана кIанда;
— чарасузвал хьайи дуьшуьшра пешекаррин ва я къайдаяр хуьдай органрин куьмекдикай менфят къачуна кIанда;
— диндикай дуьз информация къачун патал аял машгьур динэгьлийрин, халкьдин арада гьуьрмет авай имамрин патав тухвана кIанда.
Виридаз чизва хьи, агьалийрикай са бязи къатари хийир-шийирдик, мел-мехъеррик иштиракзавач, чпин наризавал лап чIуру гьалда, къанунрив кьан тийидайвал къалурзава.
Обществода яшамиш жез, адавай къерех хьун намумкин кар я.
Чи гьукуматда, чи патара ихьтин чIуру гьалар арадал атунин себебар ашкара я.
Дуьньяда эхиримжи вахтара жезвай дегишвилерни вирибуруз аквазва. Гьа жергедай яз чи халкьни, иллаки вич яшамиш жезвай сергьятриз килигна, и дегишвилерин яцIара гьатнава. Анжах абурукай лап чIурубур яз лезгийри диндин экстремизмдин, терроризмдин рехъ хкягъун халкьдиз чIехи зиян гузвай, адан бине, милливал чIурзавай гьерекатар тирди гьар сада кIевелай аннамишна кIанда.
Чахъ чи бубайрин бязи хъсан адетар амукь тавун, чаз гзаф дуьшуьшра чIехи-гъвечIи чиз амачиз хьун, ажугъди кьун, теспачавал ва хийирсуз ката-калтугун артух хьун — вири и чIуру дегишвилеринни гьерекатрин нетижа я.
Диндихъ галаз алакъалу хъсан адетарни чи халкьдиз тIимил чизма. И кардин себебни эвелни-эвел советрин девирдин сифте кьилера чи халкьдик квай гзаф кьадар тIвар-ван авай алимар, шейхер къуни-къуншийрин ва маса чIуру ният авай инсанрин арзайралди, буьгьтенралди гъурбатдиз акъудун хьана. Абурукай гзафбуруз элкъвена ватандиз хкведай мумкинвал жагъанач, чеб акъудай чкайра фаракъат хьана. 70 йис хьанвай кьуьзуь инсанар, “гьукуматдиз акси таблигъат тухузва” лугьуз, репрессийрик кутуна. “Бапlax гъваш лагьайла, кьил атIана гъун” гьа девирда виринра, иллаки чи патара, деб хьанвай кар тир.
Тарихдиз вил вегьейла, девирар гекъигайла, якъин я хьи, исятдани ахьтинбур тIимил туш.
Гьавиляй чIурубурухъ галаз дуьзбурни и гьерекатрин регъверик акатзава. Гьакъисагъвилелди зегьмет чIугвазвай, вичин хизан хуьзвай, дуьз къайдада уьмуьр кечирмишзавай са бязи инсанар, са нин ятIани буьгьтен, фитне, пехилвал себеб яз, ибадат, капI-тIеат ийизва лугьуз, девирдин и цIук акатзавай дуьшуьшарни гьалтзава. Масадаз зиян гун лап регьят кар хьанва.
Бубайри “кьурайдахъ галаз цIидини куда” гьавайда лугьузвайди туш. Гьавиляй вири и гьерекатар, и дегишвилер чи халкь патал лап чIехи зарар авайбур я.
Террористрин гьерекат вири дуьньядин “тIегъуьндиз” элкъвенва, имамар, алимар-динэгьлияр, органра кIвалахзавайбур, муаллимар, къуллугъэгьлияр ягъун-кьиникь адетдин кар хьанва. Жувахъ галукьдалди чун секин я. Икьван чIуру крар хьанватIани, им чIехи завал тирди чи халкьди гьеле кIевелай кьатIунзавач. Фадамаз адан вилик пад кьун тавуртIа, халкьдин гележег хъсанди жедач.
Динэгьлийрилай чпелайни гзаф месэлаяр аслу я. Амма, гьайиф хьи, чирвал авай динэгьлияр чи халкьдихъ тIимил ава, авайбурукай са бязибур, чIехи дережадиз акъатнавайбурни кваз, чеб-чпихъ галаз бягьсина, гьуьжетра ава, чпи-чеб “незва”, сада-сад маса гузва, гигизва. Динэгьлийри, ибадат ийизвайбуру амайбуруз гена чешне къалурун лазим тирди девирдин истемишунни я, чи халкьдиз кутугни авунва. Чпин ацукьун-къарагъунал, рахун-луькIуьнал, инсанрив эгечIунал, яшайишда чеб тухунал гьалтайла, дин кьиле тухузвайбур иллаки тафаватлу хьана кIанда. Сивел Аллагь алаз, рикIе шейтIан хьун дуьз жедани мегер?!
Муькуь патахъай, гьукуматди динэгьлийриз мумкинвилер лагьайтIа, вири гузва: ибадат ая, Гьаждал, зияратдиз алад, мискIинар эциг, телевиденидай, газетдай рахух, адалат, таблигъат твах ва икI мад.
Динда къуллугъэгьлийрин, органрин патай къаришмишвал жезвач. ЧIурудаз чIуруди, дуьздаз дуьзди лугьун къадагъани садани ийизвач. КIанзавайди сад я: анжах гьукуматдин ва яшайишдин къанунар чIурмир, инсанвилел, гьукуматдин Конституциядал амал ая.
Авай четин гьалара, махлукьатда авай бязи татугайвилер себеб кьуна, чи къудратлу уьлкве, Россиядин Федерация, писди я лугьун халкьди, гьукуматди, гьелбетда, кьабулдач. Гьи девир, гьи уьлкве, гьи шариат кардик квай гьукумат кьуртIани, татугайвилер, наразивилер виринра авайди я, хьунни авурди я. Гьукуматдин кьилин буржийрикай а татугайвилер тIими-ларун, халкьдин уьмуьр хъсанарун, яшайишдин шартIар кьезиларун, адетдин инсандиз куьмек гун, адан гьуьруьятдик хкуьр тавун, адаз савад, адан сагъламвилиз фикир гун, кIвалахдал таъминарун ва икI мад я. Бес чи гьукуматди чакай лукIap авунва лугьун, халкь истисмар ийизва лугьун дуьз яни? Багьнаяр жагъуриз, алай девирдин вахтунин татугайвилерикай менфят къачуз, жегьилрин кьилер чIурзава. Вучиз лагьайтIа жегьилар гьи девирда, гьи гьукуматда хьайитIани обществодин, махлукьатдин йигин къат я, гележегдин бине я.
Арадилай чун, диде-бубаяр, миресар, тухумдин чIехибур четин гьалдин иесияр жезва, беябурчивилик акатзава.
Эхирдай лугьуз кIанзава, за райондин вири агьалийриз, авай мумкинвилер, къуватар сад авуналди, терроризмдин ва диндин экстремизмдин аксина дурумлудаказ акъвазуниз, чи акьалтзавай жегьил несилдин гележегдин гьакъиндай жавабдарар ва къайгъударар хьуниз, чи халкьдин руьгьдин ивирар, бинеяр, адетар ва милливал хуьниз эвер гузва.

Нариман Абдулмуталибов,
Сулейман-Стальский райондин кьил, районда кардик квай терроризмдиз акси комиссиядин председатель


ЛЕЗГИ ГАЗЕТ


Количество показов: 992
02.12.2016

Возврат к списку


Поделиться в: