Подшивка за 2016 год. №41

Сертификат вахкана

 Инсаният патал бедбахтвилер арадал гъайи, инсанрин рикIера хер авур вакъиайрин арада 1986-йисан 26-апрелдиз Чернобылдин атомный электростанциядал хьайи аварияди кьетIен чка кьазва. Зурба ва къудратлу чи уьлкведин вири чкайрай хьиз, Ватандин буйругъдалди ва эвер гуналди АЭС-дал хьайи авариядин туькьуьл нетижаяр арадай акъудунин кIвалахар тамамарун патал гзаф кьадар дагъустанвияр фенай, абурун арада Сулейман-Стальский райондин агьалиярни авай. Абурукай гзафбур гьукуматдин наградайриз лайихлу хьана.

Лугьун лазим я хьи, Чернобылдин вакъиайрин иштиракчияр хьайибур, абурун хзанар гьукуматди фикир тагана тунач. Гьа вакъиадилай инихъ 30 йисалай виниз вахт алатнаватIани, къуватда авай законодательстводин бинедаллаз «чернобылвийриз» федеральный бюджетдин гьисабдай куьмекар гун давам жезва. Мисал яз, 2015-2020-йисарин тайин метлебдин «Жилище» программадин бинедаллаз Чернобылдин вакъиайрин иштиракчийриз федеральный бюджетдин такьатрин гьисабдай 2009232 манатдин кьадарда аваз социальный пулар гузва. Гьа и кардихъ галаз алакъалу яз и йикъара «Сулейман-Стальский район» муниципальный райондин Кьил Нариман Шамсудинович Абдулмуталибова «чернобылви» Абасов Рафик Гьажикъурбанович ва адан уьмуьрдин юлдаш кьабулна. Гуьруьшда райондин администрациядин Кьилин 1-заместитель Лацис Абидинович Оруджева, «Информационное агентство» МБУ-дин руководитель Жабраил Агъамирзоевич Асланова, агьалияр социальный жигьетдай хуьдай управленидин начальник Жавидин Бремович Бремова, журналистри иштиракна.

Нариман Шамсудинович Абдулмуталибова Чернобылдин вакъиайрин иштиракчийрин гьакъиндай гьукуматди ва чкайрал алай органри ийизвай къайгъударвиликай гегьеншдиз суьгьбетна.

- Гьуьрметлу Рафик Гьажикъурбанович, Ватанда бедбахтвилин нетижа арадал атайла вун ва вун хьтин вишералди кьегьал рухваяр вилик экечIна, радиациядин нетижаяр арадай акъудуник эгечIна, - лагьана Н. Ш. Абдулмуталибова. – Халис ватанпересвал къалурунай квез халкьди чухсагъул ва аферин лугьузва.

Р. Абасова чпин патай кьетIен къайгъударал авунай гьукуматдиз, чкайрал алай къуллугъриз чухсагъул малумарна, и кардал разивал къулурна. 

- Къе чун икI хушвилелди кьабулунай, зи тIварцIихъ хуш келимаяр лугьунай куьнни сагърай, гьуьрметлу Нариман Шамсудинович, - лагьана Рафик Абасова. – И кар чаз вахкузвай сертификатдилайни багьа я, кьилинди чи гуьгьуьл къачун я. Ида къалурзава хьи, гьа четин вахтунда чна Ватандин эвер гун кьабулна, хайи халкь, адан гележег патал герек, чарасуз кар авуна: авариядин нетижаяр арадай акъудуник пай кутуна. Сагъламвилиз зарар ганатIани, чна буржи тамамарунал дамахзава.

Рахунрилай, тебрикдин келимайрилай гуьгъуьниз Нариман Шамсудинович Абдулмуталибова Чернобылдин вакъиайрин иштиракчи Рафик Гьажикъурбанович Абасовав яшайишдин кIвалерин сертификат вахкана (шикилда).

Текст кхьейди ва шикил ягъайди Хазран Кьасумов я.

Райадминисрацияда

Нубатдин заседанидал

15-августдиз муниципальный райондин администрацияда нубатдин совещание кьиле фена. Адан кIвалахда райондин Кьил Н. Ш. Абдулмуталибова, администрациядин Кьил Ш. Гь. Мегьамедханова, адан заместителри, администрациядин жавабдар работникри, къуллугъринни общественный тешкилатрин руководителри, хуьрерин поселенийрин кьилери, теклифнавай юлдашри иштиракна.

Совещание Н. Ш. Абдулмуталибова ачухна ва кьиле тухвана.

Совещанидал «Обиление» экономики» кар алай проект «сельсовет Герейхановский» хуьруьн поселенида кьилиз акъудзавай гьалдин гьакъиндай АСП-дин кьил Р. Алдырован ва «село Даркушказмаляр» хуьруьн поселенида социальный месэлаяр гьялзавай гьалдин гьакъиндай АСП-дин кьилин заместитель С. Межведилован рахунрихъ яб акална.

И месэлайрай анал райадминистрациядин Кьилин 1-заместитель Лацис  Оруджева ва экономикадин отделдин начальник С. Вагьабовади чпин фикирар лагьана.

Совещанидал райадминистрациядин Кьилин 1-заместитель Л. Оруджева вичи гуьзчивалзавай управленийрини отделри, комиссийри кIвалах тешкилнавай гьалдин гьакъиндай гьахъ-гьисабни авуна.

Совещанидин нетижаяр Н. Ш. Абдулмуталибова кьуна.

 Асият Мирзалиева.

Райондин сайтдай хабарар

Школа эцигна акьал-тIарзава

Цмуррин  хуьре школадин дарамат эцигна акьалтIардалди са акьван вахт амач.

РикIел хкиз кIанзава хьи, школа Шайдаеврин хзанди 2015-йисан гатуз эцигиз башламишнай. Эцигунринни монтаждин кIвалахриз 30 миллион манатдилай виниз пул акъатна. Школадин дарамат типовой къайдадинди я, ада алай аямдин образованидин учрежденийрин СанПиндин нормайриз жаваб гузва.

Кьве мертебадин дараматда 120 аялдиз кIелдай чкаяр жеда, анаг герек тадаракралди, компьютерный классралди, лабораторийдин кабинетралди, пищеблокдалди таъминарда.

Муниципальный райондин Кьил Н. Ш. Абдулмуталибов эцигзавай школадин дараматдал мукьвал-мукьвал физва. Мукьвара нубатдин сеферда райондин Кьил отствакада авай генерал-майор Гьажи-Къурбан Шайдаевахъ галаз эцигунрал фена, тухванвай кIвалахдилай абур рази яз амукьна.

Школадин патав учебный мастерскояр-цехар эцигзава. Абурун арада токарный, слесарный, дерзичивилин цехарни ава.

Мадни, ина муаллимар патал 8 квартирадин кIвалерни эцигзава.

Мини-футболдин площадка эцигунни планламишнава. Эцигунардайбуру лагьайвал, школа августдин эхирра эцигна акьалтIарда, сентябрдиз ана цIийи кIелунин йис башламишда.

Райондин Кьил микрорайонра  

Муниципальный райондин Кьил Н. Ш. Абдулмуталибов мукьвал йикъара Кьасумхуьруьн «Шагь-багъ» ва «Тахта» микрорайонра хьана. Имни анрин агьалийрилай гзаф кьадарда арза-ферзе аваз хьунихъ галаз алакъалу тир. Адахъ райадминистрациядин Кьилин I-заместитель Л. Оруджев, архитектурадин, эцигунрин ва ЖКХ-дин отделдин кьилин пешекар Р. Мейланов ва Кьасумхуьруьн поселенидин кьил Д. Бабаев галай.

Н. Ш. Абдулмуталибов микрорайонрин агьалийри къарагъарнавай электрофикациядин, газификациядин, рекьер къайдадиз гъунин, целди таъминарунин ва маса месэлайрихъ галаз таниш хьана.

Вад гектарда питомник

Вини СтIалрин хуьруьн сергьятда «Члар» ООО-ди хвойный жинсинин къелемар битмишарун патал 5 гектарда питомник кутунва. Ана кьилин чка елдин ва туядин къелемри кьазва. Ихьтин гьар са къелемдин къимет 2-7 агъзур манат я.

Питомникдин пешекарри набататар гуьрчег ва тамам тарар яз чIехи хьун патал еке кIвалах тухузва. И кар патал бес кьадар температура, цин ва экуьнин къайдаяр жедайвал къулай шартIар яратмишнава.

Ихьтин къелемрихъ паркар, аллеяяр, рекьерин къерехар безетмишун патал еке игьтияж ава.

Цин линияр къайдадиз хкизва

Райондин са шумуд хуьре фад кутунвай, куьгьне хьанвай хъвадай цин линияр ремонт хъувунин кIвалахарни кьиле тухузва. ИкI, Кьулан СтIалдал Альдерован куьчеда куьгьне хьанвай I00 миллиметрдин диаметрдин турбаяр 300 метрда дегишарна куьтягьзава. И кIвалахар «Прогресс» ООО-ди кьилиз акъудзава, пулунин такьатар хуьруьн поселениди ахъайна.

И кIвалахар акьалтIарайла куьчеда асфальт цун планламишнава.

Жаватоврин хзанди чпин пулунин такьатралди Касумкентский куьчеда 500 метр хъвадай цин линияр ремонт хъувунни хиве кьунва.

Санитарный гьал хъсанарзава

Агъа СтIалрин хуьре хъвадай яд кIватIзавай ва яд куьчейриз ахъайзавай чкаяр кIевирзава, важиблу и объектдал санитарный гьалар хъсанарзава. И чка кIевирунин майдан 400 погонный метрдиз барабар я.

Агьалияр хъвадай целди таъминарун патал алай йисуз 200 агъзур манатдин къимет авай насос маса къачунва.

Раиса Аминова ва Зарият Шабанова, райондин сайтдин корреспондентар.

«Сечкияр - 2016»

Партийри бягьс чIугвада

Чаз малум тирвал, алай йисан 18-сентябрдиз Дагъустан Республикадин Халкьдин Собранидиз депутатар хкяда. Чебни политический партийрин сиягьрин бинедаллаз.

РД-дин сечкийрин центральный комиссиядай хабар гайивал, Россиядин политический партийрин Дагъустандин региональный 16 отделениди РД-дин Халкьдин Собранидин депутатвиле кандидатар яз чпин векилар къалурнава. Имни акI лагьай чIал я хьи, гьи партияди сечкийра гзаф сесер къазанмишда, гьа партиядин векилрикай гзаф депутатарни жеда. Гьавиляй депутатвилин мандатдин иеси хьун патал кьилди-кьилди кандидатри ваъ, партий­ри чпин арада бягьс чIугвазва. 20-августдилай абуру ачухдиз чпиз сесер гун патал таблигъат тухуда, сечкичийрихъ галаз гуьруьшар тешкилда, абуруз гзаф затIарни хиве кьада.

Са рахунни алач, сечкичияр кIеве гьатда. Партийрин сиягьра авай ксар фикирда кьуна, сес гудай партия хкягъун абуруз регьят акъваздач. ЯтIани сечкичийрихъ кар алакьдай, халкьдин къайгъуйрикай хабар авай, адан дердияр гьялдай ашкъи авай лайихлу ксар къалурнавай партийриз сес гудай мумкинвал ава. Гьа идакай 18-сентябрдиз сечкидин участокдиз фена менфятни къачуна кIанда, ви паталай сес маса касди тагудайвал.

РД-дин Халкьдин Собранидин депутатвиле кандидатар регистрация авунва.

Сулейман-Стальский райондай:

«Сад тир Россия» партиядин Дагъустандин регио­нальный отделенидин сиягьра гьатнава.

А.Тахо-Годидин тIварунихъ галай илимдинни ахтармишунардай педагогикадин институтдин директор Мегьамедов Гьамидулагь Исмаилович, Сулейман-Стальский рай­ондин администрациядин муниципальный эменнидин ва чилер ишлемишунин управленидин идарадин директор Бабаев Рама­зан Мегьамедрасулович, вахтуналди кIвалахдик квачир Абдуллаев Ражидин Халидович, «Дагпатриот центр» ГКУ-дин отделдин начальник Манафов Сулейман Сиражудинович.

«Россиядин Федерациядин коммунистрин партия» партиядин Дагъустандин республикадин отделенидин сиягьра гьатнава.

«Дагестанская энергосбытовая компания» ПАО-дин Кьасумхуьруьн отделдин начальникдин заместитель Нежведилов Гьамид-эфенди Пашаевич, Дар-кIушрин юкьван шко­ладин директордин заместитель Аливердиев Рамазан Къафланович, вахтуналди кIвалахдик квачир Ханов Къужа Бейбалаевич.

«Гьахълу Россия» партиядин Дагъустандин региональный отделенидин сиягьра гьатнава.

РД-дин Халкьдин Собранидин депутат Шагьпазов Руслан Назимович, «ТРОН» ООО-дин генеральный директор Алимов Сагьиб Акимович, Сулейман-Стальский рай­ондин администрациядин кьил Мегьамедханов Штибег Гьажимегьамедович.

«Россия кIвачел ахкьалдарунин партиядин» Дагъустандин отделенидин сиягьра гьатнава.

ДГПУ-дин философиядин ва культурологиядин кафедрадин доцент Къачабегов Амурбег Гьасанбегович, «Альянс» ООО-дин гене­ральный директор Мирзебутаев Абдулфетягь Шагьабудинович.

Инвестиционный проектар – кардик

Къенепатан инвестицийрин куьмекдалди

Дагъустан Республикадин «Точки роста», «Инвестиции и  эффективное территориальное развитие» кар алай проектар уьмуьрдиз кечирмишунин рекьяй Сулейман-Стальский районда еке кIвалах тухузва. Районда инвестиционный проектар, асул гьисабдай, агропромышленный комплексда кардик акатзава. Ина мягьтел жедай кар авач: бегьерлу чилери, гьавадин кьетIен шартIари районда уьзуьмчивал ва багъманчивал вилик тухуниз куьмекзава. Районда 90 процентдив агакьна хуьруьн майишатдин продукция  КФХ-ри ва ЛПХ-ри гьасилзава.

Шадвалдай  кар ам я  хьи, чпихъ финансовый рекьяй мумкинвилер авай районэгьлийри пулунин такьатар агропромышленный комплекс вилик тухуниз серфзава. ИкI, районда уьзуьмчивилин хел вилик тухун патал гекъигайла чеб чIехибур яз гьисабиз жедай инвестиционный са шумуд проект кардик акатнава. Мисал яз, «Зардиян» ООО къалуриз жеда. Ана эхиримжи йисара 200 гектардилай виниз майданра уьзуьмлухар ва цIуд гектарралди майданра багълар кутуна. И карханада 150 касдиз кIвалахдай чкаяр арадал гъана.

КIварчагъ дереда «Карчаг» ООО-ди гьар йисуз юкьван гьисабдалди 50 гектардин майданра уьзуьмлухар кутазва. Ина уьзуьмчивилел «Дере» ООО ва «Садыкьов П.» КФХ-ни машгъул жезва.

ДаркIуш къазмайрин зонадани уьзуьмчивилел машгъул жедай къулай шартIар ава. Ана кардик квай «Гюльгери вацI» ООО неинки районда, гьакIни Кьиблепатан Дагъустанда кIвенкIвечи карханайрик акатзава.

Райондин хуьруьн майишатдин отделдин начальник Мегьамедзагьид Бабаева чаз лагьайвал, районда 2020-йисалди уьзуьмчивилин хел вилик тухунин мураддалди муниципальный программа кьабулнава, ада кIвалах-зава. Ана къалурнавайвал, икьван чIавалди районда уьзуьмлухрин кьадар 1757 гектардив агакьарда.

Районда гьеле алатай виш йисарин 1980-йисара 4600 гектар багълар, гьабурукай яз 3500 гектар багълар совхозрихъни колхозрихъ авай. Багъманчивилел районда 7 майишат машгъул жезвай, районда 23000 тонндилай  виниз емишар гьасилзавай. «Герейхановский», «Калининский», «Касумкентский», «Юхаристальский», «Ашагастальский», «Самурский» совхозрихъ  гьар йисуз хъсан нетижаяр жезвай.

«Нетижалу АПК» кар алай проект кьабулайдалай гуьгъуьниз районда менфятлу и хел мадни вилик физва. И карни ихьтин рекъемри ачухдиз къалурзава: районда 2014-йисуз 65 гектарда, 2015-йисуз 87 гектарда цIийи багълар кутуна. 20I6-йисуз 200 гектарда интенсивный, 83 гектарда адетдин багълар кутун планламишнава.

КIватI хъийизвай емишрин кьадарни йисандавай-суз артух жезва. ИкI, 2013-йисуз 14,5 агъзур, 2014-йисуз 15,4 агъзур, 2015-йисуз 16,2 агъзур тонн емишар кIватI хъувуна. 2020-йисалди кIватI хъийизвай емишрин кьадар 24,5 агъзур тонндив агакьарда.

Багъманчивилин хиле «Члар» ООО-дихъ иллаки хъсан нетижаяр жезва. Ина 2014-йисуз инвестиционный проектдин сифте пай акьалтIарна  - 60 гектарда промышленный багъ кутуна, яд гудай къаналар ремонт хъувуна, 2015-йисуз ина районда сифте яз 15 гектарда интенсивный багъ кутуна.

Фермерар тир Н. Бабаева, Г. Насрулаева, Ф. Агъабегова, М. Мегьамедова, Ф. Агъаханова, Р. Мегьтиханова ва масабуру чпин инвестицийралди багълар кутазва, анрихъ иесивилелди гелкъуьн тешкилзава, районда багъманчивал вилик тухузва.

Гьелбетда, багълар кутун патал къелемарни гьасилун лазим я. Алатай йисуз вири дережайрин майишатри 65 агъзурдав агакьна Айдеред, Ред, Семеренко, Шафран Зимний, Голден Делишес сортарин къелемар гьасилна. Къелемар, асул гьисабдай, кьилдин ксарин питомникра гьасилзава.

Муниципальный райондин Кьил Нариман Шамсудинович Абдулмуталибован теклифдалди районда йиса 160 агъзур къелем гьасилдай кархана тешкилун планламишнава.

Хазран Кьасумов.

Шикилра: арендатор-уьзуьмчи А. Къухмазов (КIварчагъ); арендатор-багъманчи Т. Батманов (Эминхуьр).

Шикилар автординбур я.

Инсан ва тIебиат

ПIирен там – тIебиатдин гуьзгуьда

Чилин винел акьван гуьрчег чкаяр ала хьи, абур акурла, инсан гьейран хьана амукьда. Фикир гайитIа, лугьуз жеда хьи, инсанар тикрар тежер гуьрчегвилин алемда яшамиш жезва. Гьакъикъатдани, тIебиат инсандихъ галаз даим алакъада ава. Гар авайла, адан йигинвилин, гьуьлел лепе алайла, цин ширширдин, къушари лув гудайла, абурун сесерин ван къвезва ваз, гуя акI жезва хьи, тIебиат инсандихъ галаз рахазва, ада чаз датIана къуллугъзава. Им гьакъикъат я.

«Дуьньяда шегьерар, хуьрер гзаф ава, амма заз виридалайни зи гъвечIи хуьр, заз илгьамни гьевес, къанажагъни тербия гайи зи КIамарин хуьр кIан я», - кхьенай рагьметлу шаир Шамсудин Тагьирова.

Гуьзел дереярни тамун гапIалар, къайи булахарни дерин кIамар, кьакьан синерни пак чкаяр… Дагъларин уьлкведа, кьилди къачуртIа, къадим Куьредани гзаф ава. Гьа чкаяр хьиз, заз жуван хайиди тир Эминхуьруьн кьилихъ, арада кIаняй къубу авахьзавай тIул аваз, 3-3,5 гектардин майдандал экIя хьанвай ПIирен тамни кIан я.

Ингье, ара-ара жуван къуьне авай «Никон» фотокамерадай шикиларни ягъиз, тIебиатдин гуьзелвилел ва къушари язавай нагъмайрал шадвал ийиз, зун ПIирен тама къекъвезва. РикIел зи  рикI алай шаиррикай сад тир Шихнесир Къафланован «ТIебиатдин гуьзгуьда» шиирдин цIарар къвезва:

Гьар сеферда къацу тамуз

Авурла сефер,

Акваз-такваз квахьда, шаксуз,

Гуьгьуьлдай цифер.

Гьар къавахдал далдам гатаз

Акурла кIекIе,

Там михьиз хуьн, перт тийин наз –

Гьатда къвез рикIе.

Саях свалдин сирлу уьфтер

Авайла япа,

Шагь-дарман я сегьер-сегьер

Дагъларин гьава.

ПIирен тамни чи хуьруьн мулкуна амай тек са тамун гапIал я. 1966-йисуз дагъ патан Ялцугърин, ХипитIрин, Хутаргърин, Бигеррин, ЦицIерин хуьрер иниз куьч хьайила, Эминхуьр алай чка михьиз тамар тир, гьавиляй и участокдиз Аламишени лугьузвай.

1970-йисара, уьзуьмлухар, салар кутун патал хуьруьн мулкуна авай тамун гапIалар хкуддайла, са шумуд йисарин зурба тарар атIудайла, хуьруьнвийри ПIирен тамук кядай къаст авунач, анаг вахфадин чка я лугьуз.

Тама мегъуьн, цIвелин, къавахин ва маса тарар ава, абурун куьлгедик жикIидин валар, кул-кусар ква, валари, чмурри бязи чкаяр басмишнава. Тама хутун, инидин, кицикин, чIуру жумарин, чуьхверин тарарни ава. Са шумуд тарциз къерейрин (чIуру ципицIрин) тегьенгарни хкаж хьанва. Тамай инсанри емишар дадмишзава, амма абур кIвалериз тухузвач. Гунагь жеда лугьузва.

Вилик йисара, мисал яз за школада кIелзавай 1970-йисара, и тамуз мукьвал-мукьвал школьникар экскурсийриз гъидай, ана тIебиатдихъ галаз алакъалу викторинаяр, маса мярекатар тешкилдай. Эхиримжи вахтара иниз аялар гъиз жезмач, гъуьлягърин кьадар (санлай хуьруьн вири мулкуна хьиз) тама хейлин гзаф хьанва. Тама лап мукъаятлудаказ, игьтият квадар тавуна са 25-30 декьикьада къекъвей зал 8 гъуьлягъ гьалтна, чебни акурла кичIе жедайбур, яргъивилел 1,5-2 метр алайбур, жуьреба-жуьре рангаринбур.

- Корреспондент стха, тамун деринриз гьахьмир, къалин чкайривай яргъа хьухь, тама кIвач вегьей чка гъуьлягъар я, - лагьана тагькимарна заз ПIирен тамун кIанихъ галай уьзуьмлухриз яд гузвай Руслан Асланова.

Зурба, кьакьанвилел 25-30 метр алай, танар яцIу хьанвай тарари шагьидвал ийизвайвал, тамухъ гзаф йисарин тарих ава, ам мус ва ни кутурди ятIа малум туш. Тама сурни ава, амма ана вуж фарикъатнаватIа чизвач. Акъашайла, чиликай инсанрин кIарабар хкатай дуьшуьшарни хьана. Тама пIирни эцигнава.

Тама къушарин нагъмайри агъавалзава. Гьар са тарце къушари са шумуд муг авунва.

ПIирен тама къекъведайла, за ихьтин са кардизни фикир гана. Са шумуд тар, пунарилай чкалар алудун себеб яз, кьуранва. Зи фикирдалди, и кар са бязи ксари адан патарив гвай чпин векьин къурухар гегьеншарун патал авунва. Тамай кIарасар атIайбуруз зиянар хьайи вахтарни тIимил туш. 1987-йисуз хперин рачуна авайла, гъиле кьадай    чубандин лаш гьазурун патал, за тамай кьве юкъуз кьве таз (таза къелемар) атIанай. Зун рачуна амаз зи кьве лапаг квахьна. Тамухъ са гьихьтин ятIани аламатар ава.

Тамухъ гелкъуьнин лазимвални ава. Хана, ктIана ярх хьанвай тарарикай, кул-кусрикай там михьнайтIа, пис кар жедачир.

Тамун гапIалда атIанвай тарар, ханвай хилер, цIай яна канвай чкаяр, чукIурнавай къушарин мукар, цекверин кIунтIар акурла, гуьгьуьл хазва, гьатта регъуь жезва. Чна тIебиатдин гуьзел чкаяр, тIебиатдин девлетар вучиз пучзава?, - суал къвезва бейнидиз. Жавабни жагъизвач заз.

Чар-булахри кеф кIевелай

ГузвачтIа нагагь,

Алуднава на рикIелай

Шуьрбетар, валлагь, -

Инсанар тIебиатдив къадирсузвилелди эгечIзавай тегьер акурла белки Шихнесир Къафланова вичин шиирни ихьтин бендиналди куьтягьнава жеди.

ТIебиатди датIана инсандиз къуллугъзава. Ша, гьуьрметлу юлдашар, чунни тIебиатдин къуллугъда акъвазин!

Текст кхьейди ва шикил ягъайди Хазран Кьасумов я.

Оператор Заира

Гьи пеше хъсан я? И суалдиз са гафуналди атIай жаваб гудай кас бажагьат ава. Пешеярни инсанри гьар жуьре хкязава: садбуру рикIин эмирдалди, кьвед лагьайбуру гъвечIи чIавалай гьа пешедал рикI хьуналди, пуд лагьайбуру хатадай… Кьасумхуьруьн почтунин алакъадин отделенидин оператор Заира Пирметовади и пеше, ада вичи лагьайвал, рикIин эмирдалди хкяна.

- Зи дах  Мирзяли Агьмедова хейлин йисара Кьасумхуьруьн почтунин алакъадин отделенида инкассаторвиле, диде Ажихалума 40 йисалай виниз гьа и отделенида кьилин бухгалтервиле кIвалах авурди я, - лугьузва Заиради. – Чи кIвале жедай ихтилатарни почтунихъ галаз алакъалу кIвалахрикай тир. Абур зазни итижлу жедай. Школадай хтайла ва кIвале авай йикъара зун мукьвал-мукьвал почтунин отделенидиз къведай. Гьа икI заз и кIвалах бегенмиш хьана.

Заиради ЦIийи поселокдин юкьван школада  9-класс, гуьгъуьнлай, 2007-йисуз, Дербент шегьердин педучилище акьалтIарна.

- Почтунин алакъадин отделенидин руководстводин рикIелай зун алатнавачир, диплом вахчур пакадин юкъуз заз абуру ОПС-дин операторвилин кIвалах теклифна, - давамарзава ихтилат З. Пирметовади. – Завай, гьелбетда, разивал тагана акъвазиз хьанач. И кардал за шадвални ийизва.

З. Пирметовади рикI алай пешедай кIвалахиз 14 йис хьанва. Къе ам 1-классдин оператор я.

- Заира хиве авай везифаяр намуслудаказ кьилиз акъудзавай, вичин кIвалах хъсандиз ва дериндай чидай пешекар хьиз, рикI михьи, ширин мез авай, какахьдай, къени къилихрин инсанни я, - лугьузва ОПС-дин начальник Серьеза Насруллаевади. – Адан кIвалахдилай чун гзаф рази я.

З. Пирметова хъсан пешекар тирди субутзавай делиларни тIимил авач. ИкI, ада 2011-йисуз Махачкъалада «Лучший оператор» конкурсда 3-чка, 2013-йисан мартдиз ихьтин конкурсдин окружной этапда ва 2013-йисан майдиз Краснодарда кьиле фейи региональный этапда гъалибвилер къазанмишна.

Вахъ ви рикI алай кIвалахда мадни еке агалкьунар, конкурсра гъалибвилер хьурай, Заира Мирзялиевна.

Текст кхьейди ва шикил ягъайди

 Хазран Кьасумов я.

Чи адетар

Мугьманар кьабулун

Дагъвияр, санлай Кавказдин халкьар мугьмандиз гьуьрмет авунай, хъсандиз кьабулунай машгьур я. Дегь девиррилай мугьман кьабулун - им гьар са касдин пак буржи яз гьисабзавай. Мугьман неинки багъри, гьакIни багьа, чIехи, кяна, кефи хана виже текъвер кас я. Мугьман кьабул ва жезмай кьван хъсандиз къунагъламиш тавун ва я адан кефина эцягъун инсандин (кIвалин иесидин) алчахвал, агъузвал жезва.

Мугьман кьабулунин адет – им адаз илифдай, секин жедай чка гун, хуьн, хата-баладикай къутармишун лагьай чIал я. Адет яз, кIвалин иесиди мугьмандивай, вичи лугьудалди, вучиз атанвайди ятIа хабар кьун лазим туш. Мугьмандиз дикъет гун, адан къайгъударвал авун герек къвезва. Мугьмандиз виридалай хъсан тавхана, мес-яргъан теклифда. Мугьманвиле неинки хзандин  дустар, чир-хчирар, гьакIни секин жедай чка жагъурзавай яд ксарни кьабулдай. Багъридин ва я таниш-блишдин дердидай акъатай хуьре илифдай чка авачир гьар гьи касдивай хьайитIани ина вичиз дикъет гудай кас жагъидайдак умуд кутаз жедай.

Къерехдихъай атанвай таниш тушир кас акурвалди, кимел ацукьнавайбуру, я дуьшуьш хьайи касди, адахъ и хуьре хванахва (чидай кас) авани лагьана ха­бар кьадай. Авачирди чир хьайила, сада-садалай вилик а касдиз мугьманвиле эвердай адет авай. Ихьтин дуьшуьшра виридан разивал аваз мугьман хъсандиз дуланмиш жезвай касдин кIвализ ракъурдай. КIвалин иесиди къаршиламишай декьикьадилай ам мугьмандихъ гелкъвезвайди, хуьзвайди, куьмек гузвайди яз гьисабзавай. КIвалин иесидин везифайрик, гьар гьикI хьайитIани, мугьман хата-баладикай хуьн, адаз куьмек гун акатзавай, гьатта ам тахсиркар, къанлух тиртIани.

Дагъвийрин эдебдалди, мугьмандини бегьемарун лазим тир са шумуд мажбурнама ава: адан хзанда авай адетриз, ацукьун-къарагъуниз гьуьрмет авуна кIанда, рахунра вич вине кьун, лавгъавал къалурун лазим туш, умумивал хвена кIанда.

Мугьман кьабулунихъ галаз сад хьиз, дагъвийрихъ къунши хуьрера, районра, гьатта (виликрай) шегьеррани хванахаяр - багърияр хьиз сад-садаз мугьман жедай танишарни авай. Абуру хзанрин уьмуьрда жезвай важиблу крара сада-садаз куьмекдай. Хванахвайрин арайра авай дуствилин алакъаяр са несилдилай маса несилдал ирс яз физвай. Мугьмандилай тафаватлу яз хванахвадивай вичин хванахвадин кIвализ вичиз кIан хьайи вахтунда, кIвалин иеси авачирлани физ жезвай.

Мугьман кьабулунин адетди кIвалин иесидиз ам атунин метлебдин гьакъиндай суал гун къадагъа ийизвайтIа, хванахвадивай иесиди ам атунин метлеб, адаз куьмек гун патал хабар кьадай, а кардиз чIехи фикир гудай. КIваляй хзандиз пишкешарни гваз хъфизвай мугь­ман иесиди хуьруьн кIаникъ кьван рекье хутадай.

                         Х. Гьажибалаев.

«Абад жезва Сулейманан район чи…»

                     Фейзудин Нагъиев

             Куьре

Лезги чилел лекьерин муг,

Баркадин макан я Куьре.

Чи бубайри и чил, и руг

Хвена, тур девран я Куьре.

Зи Куьредин баркаван чил

Тамар, багълар, булахар я.

Алпан тарих, лекьерин кьуьл,

Лезги чилин дамахар я.

Мегь пад - дагълар, регь пад - Каспи,

Нер-кIеледлай Алпандал кьван

Гьар са касдив магьир кеспи:

Гам храда, атIуда къван.

Тик кукIушар - Шагьни Шалбуз,

Каспи гьуьлни Гергер, Самур

Агъсакьалар я чаз тарс гуз –

Чи къилихдин терсвал, сабур...

Бегьердал бул багълар, никIер

Гьар жуьредин нямет авай.

Цур-кIелеяр, машгьур хуьрер

Гьар са кIвале гьуьрмет авай.

Зи Куьредин иер рушар

Чар булахрин гевгьерар я.

Картар, къветер, чубарукар

Багъдин сечме бегьерар я.

Терсепул, Кьелягь, Шаракун,

Цурни Кра, Гияр шегьер.

Руьгьдин лувар я куьн акун,

Тарихдин гелер – куь къванер.

Алпан - таратI вине кьуна,

Пакдиз хвена лекьерин тIвар.

Шарр-Гира, тур гъиле кьуна,

Дарбадагьнай чи душманар.

Гьар лезги тIвар кьакьан тIвар я,

Кьакьан я чи дагълар, сувар.

Лезги чилин кьулан тар я,

Куьре я чи руьгьдин лувар.

Гьар заманда мазан, баяд...

Куьредин тIвар вине хьана:

Мелик, Саид, Эмин, Саяд,

Сулейман... гьар хуьре хьана.

Халкьдин кьегьал рухвайрикай

Багьа я чаз Шарр-Гиран тIвар.

Ватан хвена мидяйрикай,

Шаракундал ацукьай шарр.

Лезги чилел лекьерин муг,

Баркадин макан я Куьре.

Чи бубайри и чил, и руг

Хвена, тур девран я Куьре.

                                      Хазран Кьасумов

       ГьикI дамахдач

   Сулейманан райондал!

Килиг садра туькIуьр хьанвай тегьердиз,

Аквазвай гьар са хуьр са шегьер хьиз.

Багъни бустан агакьнавай бегьер гъиз,

ГьикI дамахдач Сулейманан райондал!

«Рычал», «Мевер»- ятар вичин девлет тир,

«Кпул-ятар» сагъламвилиз женнет тир,

«Латарин пIир» гьар са касдиз куьмек тир,

ГьикI дамахдач Сулейманан райондал!

Гьар са рекьяй машгьур ксар бул авай,

Гьуьрмет-хатур, садвал хуьдай къул авай,

Бул берекат, агакьнавай зул авай,

ГьикI дамахдач Сулейманан райондал!

Къадим Куьре вичин асул бине тир,

ЯркIи падни хайи сухта-неве тир,

НуьцIуьгъ дагьар чи тарихдин къеле тир,

ГьикI дамахдач Сулейманан райондал!

Дишегьлияр гьарма сад са бике тир,

Итимрикай рахайтIа мад, вине тир,

Агъа СтIал шииратдин «Мекке» тир,

ГьикI дамахдач Сулейманан райондал!

Гьар са хуьруьхъ дамахдай са кар авай,

Машгьур ксар-баркалладин зар алай,

XX асирдин Гомеран пак тIвар алай,

ГьикI дамахдач Сулейманан райондал!

Килиг садра Цмур, КIварчагъ дерейриз,

Уллу Гъетягъ, Испик патан гуьнейриз,

Чи Кьасумхуьр - чIехи хьанвай тегьердиз,

ГьикI дамахдач Сулейманан райондал!

«Зардиянда», «ШаракIунда» - шегьерар,

Сайдумован хайи хуьр тир ДаркIушар,

Пуд СтIалар пуд стхадиз яз ухшар,

ГьикI дамахдач Сулейманан райондал!

Кьурагь, Чирагъ, Гуьлгери вацI- дамахар,

Кьуд пад язва абукевсер булахар,

Дере-тепе, авай гуьзел яйлахар,

ГьикI дамахдач Сулейманан райондал!

Гьам тарихни, пак чкаяр къад авай,

«Дулама» син, Макьарин вир... – мад авай,

Яшни вичин кьудкьанни вад хьанвай,

ГьикI дамахдач Сулейманан райондал!

                                    Рамазан Каитов

                    ЭМИНХУЬР

Килигайла туькIуьр хьанвай тегьердиз.

Ухшар я вун халис къацу шегьердиз.

Атана ви багъни-бустан бегьердиз,

Лезгистандин дамах я вун, Эминхуьр.

Шииратдин дамах я вун, Эминхуьр.

Лезги чилин хурудавай гуьл хьтин,

Мел-мехъерин лепедавай гьуьл хьтин!

Кьуд пад - мулкар, сарубугъда къуьл хьтин! 

Берекатдин дузлах я вун, Эминхуьр.

Шииратдин дамах я вун, Эминхуьр.

Жагъин тийир вуч рябетлу тIвар хьана.

Шииратдин диб Эминан кар хьана.

Кьуд пад ачух, мугьманариз вар хьана,

Яшайишдин булах я вун, Эминхуьр.

Шииратдин дамах я вун, Эминхуьр.

                             Мегьамед Мегьамедов

        Чан Цмурар!

Вил вегьейла за ви гьалдиз –

Лап женнетдин пай ганва ваз:

Кьакьан дагълар, къацу тамар,

Дармандин ятар ганва ваз.

Припев:

Гьуьруьперийрин я макан,

Гьейранариз гьар са инсан...

Рычалсудай ацIай фейжан

Дамах я ви, чан Цмурар.

РапI-рапI гузвай кьилел гъетер

Аквазва, пагь, гьикьван иер!

Цуькверал яз ашукь чIижер,

Бегьердин багълар ганва ваз.

Гевгьеррини якъутри ви

ТупIалдин ухшар ганва ваз.

Тамарини вацIари ви

Курортдин ухшар ганва ваз.

Веледрин тIварар я селли,

Гьар сад я са камалэгьли.

Алибегни дамах я ви!

Гьар са югъ сувар ганва ваз.

Райондин  агьалийрин  фикирдиз

2016-йисан 18-августдиз чи хзан патал еке, мусибатдин бедбахтвал хьана: чи яшайишдин кIвалера цIай кьуна, эменни вири кана, терг хьана, са шейни къутармишиз хьанач. Я Аллагь, лугьузва за, ихьтин чIуру кIвалах гьич садазни тахьурай.

Заз Аллагь рикIел алай  гьар са агьалидихъ элкъвена лугьуз кIанзава: нивай гьихьтин, гьикьван куьмек гуз жедатIа, чаз куь куьмек чарасуз герек я. Чун неинки кIваликай, гьакIни недайдакай, алукIдайдакай магьрум хьанва.

Куь фикирдиз за Сбербанкдин карточкадин номер гъизва:

639002609071001250

                                                       Шамсият Булханова, Алидхуьр.

Жегьил цIирер

МискIалар

Яб це куьне, аялар!

Гуда за квез мискIалар.

Ни фадамаз лагьайтIа,

Дуьз жавабар жагъайтIа,

Ам кар чидай аял я,

Чи къугъунин кьегьал я.

Мукьув хьухь куьн, аялар,

КIватIин чна хиялар.

Къуй хьурай чаз азабар,

Аквадайвал жавабар.

Яргъи гардан, гъвечIи кьил –

Жирафдиз вич ухшар я.

Ам гьайван хьиз жемир квез –

Беден вири ракьар я.

Буйдикайни рахайтIа,

КIвалерилай кьакьан я.

Хкаждайбур гьамиша

Гзаф залан затIар я.

Вуч я ихьтин заланди –

И кьван еке, кьакьанди?

Луварни квач - ничхир туш,

Вич я зурба «ракьун къуш».

Чалагъан хьиз, гьавада

Са чкадал къугъвада.

Къачуда пар - тухуда –

Яцни балкIан герек туш.

Им вуч хьурай ихьтинди

Цавай фидай къачуз пар?

Низ чидатIа, хкаж гъил –

Лагь вуч ятIа. адан тIвар

Гуьзгуьдай хьиз инсанар

Адан къеняй аквада,

Гагь са итим, гагь са руш

Ваз килигиз рахада.

Тамашаяр ва кьуьлер...

Тух жедач вун тамашиз,

Галатдалди ви вилер.

Гагь гужлуз, гагь явашдиз

Зуьрнедин ван къведа ваз,

Гагь далдамдал илигна,

КIвалин къене ацукьна,

Кинодиз вун килигна.

Гъил хкажа чидайда,

Лагь кван ам вуч затI ятIа!

Я гуьлле туш, я гар туш,

Гьакъикъат я - ахвар туш.

Гуьлле хьиз вич фидайди,

Кьулухъ ялав тадайди,

Вичин рекье гьатайла,

Дуьньядихъ гелкъведайди.

Ихьтинди вуч хьурай, пагь!

Низ чидатIа, къарагъ, лагь!.